Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη από τον φωτογράφο Γιάννη Δήμου το 1976 σε ένα πανηγύρι στο Βρυσοχώρι Ηπείρου. Η λεζάντα που τη συνοδεύει (που είναι απάντηση τού φωτογράφου στην ερώτηση «ποια είναι η πιο εντυπωσιακή σκηνή που θυμάστε από τα πανηγύρια; Ποια σας έρχεται πρώτη στο μυαλό;»), είναι η εξής:
[…] αυτή η στιγμή. Εδώ είναι ο τρελός του χωριού που είναι μόνος του, εξοστρακισμένος και παρακολουθεί τι κάνουν οι άλλοι. Ήταν συνταρακτικό, γιατί τη στιγμή που τον φωτογράφισα όλο το χωριό γλεντούσε κι αυτός παρακολουθούσε από απόσταση, ολομόναχος. Έχω τραβήξει τέσσερις φωτογραφίες νομίζω, περιμένοντας αυτή την στιγμή. Ήμασταν μόνο αυτός κι εγώ και θυμάμαι ότι έκλαιγα.
Ελληνικά πανηγύρια: απομεινάρια Διονυσιακής λατρείας που εξελίχθηκαν σε Χριστιανικές γιορτές, με εντυπωσιακές εκδηλώσεις πίστης. Ο Γιάννης Δήμου τα έχει καταγράψει με έναν τρόπο σχεδόν μεταφυσικό και αυτές είναι μερικές επιλογές του...
Ο Γιάννης Δήμου είναι ένας πολύ σημαντικός φωτογράφος. Δημιουργός και διευθυντής της Apeiron Photos και καθηγητής Φιλοσοφίας, Καλών Τεχνών και φωτογραφίας από το τέλος της δεκαετίας του ’60, έχει καταγράψει μοναδικά την Ελλάδα από τα πρώτα του βήματα και εξακολουθεί να την καταγράφει. Το πρώτο του βιβλίο με τίτλο «Η Ελλάδα που Χάνεται» κυκλοφόρησε το 1976 και από τότε φωτογραφίες του υπάρχουν σε παγκόσμιες συλλογές και έχουν παρουσιαστεί σε ένα σωρό φεστιβάλ και σε εκθέσεις σε όλοκληρο τον κόσμο. Την σειρά «Πανηγύρια» άρχισε να την δουλεύει στις αρχές της δεκαετίας του ’80 και το 2002 κυκλοφόρησε ένα συγκλονιστικό βιβλίο-ντοκουμέντο με επιλογές από τα ταξίδια του, με τίτλο «Σκιές Σιωπής». Παρόλο που οι φωτογραφίες του βιβλίου είναι τραβηγμένες κατά τη διάρκεια χριστιανικών γιορτών, το παγανιστικό στοιχείο είναι έντονο, και πολλές από τις σκηνές αναπόφευκτα σου φέρνουν στο μυαλό αρχαία τραγωδία.
«Ο Δήμου δεν επιμένει στο γραφικό», αναφέρει στην εισαγωγή ο Finn Thrane, «το φολκλόρ τον ενδιαφέρει μόνο σε επίπεδο συμβόλων, σποραδικών εκσκαφών μιας αρχαιολογίας που παρέμεινε στην επιφάνεια, με τη μορφή κοινωνικών σχέσεων και τελετών. Σήμερα αυτά τα σύμβολα μπορούν να ιδωθούν ως μέσα κατανόησης ενός πανάρχαιου πολιτισμού υπό εξαφάνιση. Αυτόν τον πολιτισμό ο Δήμου τον παρουσιάζει ως θέατρο, ως παιχνίδι σκιών –«σκιών σιωπής». Όπως το ελληνικό θέατρο είχε τις ρίζες του στα πανηγυρικά Διονυσιακά, τις γιορτές προς τιμή της ανεξάντλητης δημιουργικής ενέργειας της φύσης, ο Γιάννης Δήμου εγκαινιάζει την πρώτη ενότητα της δουλειάς με έναν παιάνα στην μουσική, στο χορό και την κίνηση. Από τους κύκλους των χορευτών ξεπροβάλλουν παράξενες φιγούρες, μουσικοί με μάσκες και σάτυροι με κωδωνοφόρες προβιές. Με τις εικόνες αυτές ταξιδεύουμε πολύ πίσω στο χρόνο, πριν την πρώιμη Χριστιανική περίοδο. Εδώ, συνειδητά ή ασυνείδητα, αναπαρίστανται αρχαίοι μύθοι που βρίσκονται κοντά στην πρωτογενή μορφή του θεάτρου. Η τραγωδία εκφράζει στοιχεία συναφή με την ετυμολογική της προέλευση: τραγωδία σημαίνει ωδή τράγων».
Το στιγμιότυπο είναι αναμφισβήτητα εντυπωσιακό και μαγνητίζει το βλέμμα του θεατή, γιατί απαθανατίζει μια στιγμή που πολλοί θα ήθελαν να παραμείνει αθέατη, μια στιγμή που λίγο πολύ όλοι σχεδόν έχουμε βιώσει και ακόμα και ως ζώντες μάρτυρες προσποιούμαστε ότι δεν την βλέπουμε ή ότι δεν υπάρχει. Δεν είναι τόσο ότι προκαλεί τον οίκτο και τη συμπόνια, αλλά, κυρίως, ότι αυτή η εικόνα του ανθρώπου, που διακριτικά και από απόσταση παρακολουθεί και εποφθαλμεί τη συμμετοχή στο κοινό, εν προκειμένω ένα πανηγύρι, προσφέρεται και για μια διαφορετική ανάγνωση.
Η φωτογραφία λειτουργεί ως σημαίνον για ένα ιδιότυπο σημαινόμενο: ο κάθε ένας μας έχει βρεθεί σε αυτή τη θέση και αυτή η θέση είναι, ας το πω κομψά, άβολη. Και γίνεται ακόμη πιο ενδιαφέρον γιατί είναι μια φωτογραφία που τράβηξε την προσοχή τόσων ανθρώπων. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε βρεθεί σε αυτή τη θέση, που απεικονίζει η φωτογραφία τού Γιάννη Δήμου, κοιτάζοντας φωτογραφίες. Ζούμε στην εποχή της πληροφορίας και της εικόνας. Ο καταιγισμός εικόνων – στατικών και κινούμενων – ιδιαίτερα μέσω των ψηφιακών κοινωνικών δικτύων και μέσων είναι χαρακτηριστικό σημείο των καιρών μας. Ως θεατές, δεν προλαβαίνουμε να αφομοιώσουμε εικόνες και τα μηνύματά τους. Κι όταν θα βρεθούμε μπροστά σε μια τέτοια φωτογραφία, νιώθουμε ένα σφίξιμο στο στήθος.
Παρατηρήστε λίγο πιο προσεκτικά τη φωτογραφία. Δείτε τα χέρια του «τρελού». Η στάση του σώματος και τα χαρακτηριστικά του προσώπου υποδηλώνουν κάποιο είδος κατάνυξης; Στέκεται άραγε απέναντι στο πανηγύρι όπως στέκεται ένας πιστός στην εκκλησία; Βιώνει το θέαμα ως μυστήριο με τη χριστιανική έννοια ή ως μυστήριο γιατί όλο αυτό τού είναι ίσως κάπως ασύλληπτο ή ανεξήγητο; Όλη η μοναξιά του κόσμου στους ώμους και τα δεμένα χέρια αυτού του ανθρώπου.
Πηγές:
https://www.thegreekcloud.com/
https://www.thessalonikiartsandculture.gr/thessaloniki/istories/ellinika-panigyria-the-real-trance/