Η Ερωφίλη ήταν μία από τις επτά αδελφές της οικογένειας. Μεγάλωσε στο Μάλεμε, έναν τόπο γεμάτο καλαμιώνες και παραγωγικές εκτάσεις, που οφείλει το όνομα του σε πιθανό ορυχείο χρυσού. Παντρεύτηκε το ’39 και λίγο αργότερα γέννησε το πρώτο της παιδί, που μετά από έξι μέρες ζωής, πέθανε. Ακολούθησε η γέννηση του δεύτερου παιδιού της, το ’42 και ο θάνατός της πέντε χρόνια αργότερα, από σηψαιμία, κατά την διάρκεια της τρίτης της εγκυμοσύνης.
Το παρελθόν της οικογένειας έχει αποτυπωθεί σε λεύκωμα φωτογραφιών της δεκαετίας 1930-1939, που εικονίζουν την ζωή πριν τον πόλεμο, στον οποίο το αεροδρόμιο της περιοχής, είχε καθοριστικό ρόλο στην πρώτη στην ιστορία εναέρια επίθεση, με ρίψη αλεξιπτωτιστών. Το λεύκωμα αυτό, δεν δόθηκε ποτέ στην Ερωφίλη, αν και ανοίγει με χειρόγραφη αφιέρωση προς εκείνη. Δόθηκε από τον φωτογράφο και δημιουργό του, στο δεύτερο της παιδί και πατέρα μου, το ’67, είκοσι χρόνια μετά τον πρόωρο θάνατό της. Και από εκείνον, σε εμένα.
Τα οικογενειακά άλμπουμ συχνά ενέχουν θέση φυλακτού. Προστατεύουν και διαφυλάσσουν τη μνήμη, έχοντας δημιουργηθεί στη βάση των ίδιων με εκείνη επιλεκτικών μηχανισμών, της υπερβολής, της ωραιοποίησης και της λογοκρισίας. Οι φωτογραφίες που περιέχουν, συγκαταλέγονται στα σημαντικά αντικείμενα, για τα οποία οι άνθρωποι θλίβονται, σε περίπτωση απώλειας ή καταστροφής. Το εν λόγω, αν και ανταποκρίνεται στην εξιδανικευμένη εικόνα της οικογένειας, περιέχει και γεγονότα θανάτου από προσωπική επιλογή του δημιουργού του, κάτι που οι κοινωνικές αντιλήψεις της εποχής επέτρεπαν.
Το φωτογραφικό υλικό οκτώ δεκαετίες μετά τη λήψη και εκτύπωση του, μοιραία κουβαλά φθορές, τσακίσματα, κηλίδες και στίγματα, φορείς υπενθύμισης ότι οι φωτογραφίες εκτός από εικόνες, είναι και απτά αντικείμενα. Και ως αντικείμενα περιέχουν το πάθος του δημιουργού τους. Είναι μικρά πολύτιμα κομμάτια χαρτιού με αύρα μοναδικότητας, που μας καλούν να τα δούμε υπό το πρίσμα της υλικότητας, του πρωτότυπου αλλά και της χρονικής απόστασης από τα γεγονότα που εικονίζουν.
Η επαναφορά και η παράθεση τους με μετέπειτα πορτραίτα στενών συγγενών και σημερινές φωτογραφίες της περιοχής, τις αποσυνδέει από την πρότερη ιδιότητα τους και δημιουργεί ένα νέο πλαίσιο προσέγγισης του παρελθόντος. Το οικογενειακό λεύκωμα ανακατασκευάζεται, το παρελθόν και το παρόν συνδιαλέγονται και η φαντασία και το συναίσθημα πολλαπλασιάζουν τις δυνατές αφηγήσεις ακόμα και για τους οικείους, που είτε έζησαν ελάχιστα την Ερωφίλη, είτε δεν την γνώρισαν ποτέ.
Η Ερωφίλη Γαγάνη μάς μεταφέρει τον τρόπο που προσέγγισε αυτό την τόσο ευαίσθητη και συγκινητική ιστορία τής γιαγιάς της και πώς ολοκλήρωσε την φωτογραφική της εργασία, η ίδια λέει:
- Η αφορμή για την εργασία Malama ήταν ένα οικογενειακό λεύκωμα του ’39 για την συνονόματη γιαγιά μου, η οποία πέθανε όταν ο πατέρας μου ήταν στην ηλικία των πέντε ετών. Το λεύκωμα αυτό, κατασκευασμένο ως είδος πολυτελείας στην Καβάλα, φιλοξενεί φωτογραφίες της δεκαετίας του’30, όλες αριθμημένες, με αφιέρωση στην πίσω πλευρά τους και λεζάντα για τον τόπο, τον χρόνο και τα πρόσωπα. Οι εκτυπώσεις προέρχονται από το φωτογραφείο του Περικλή Διαμαντόπουλου και είναι προσεκτικά τοποθετημένες σε τριάδες ή τετράδες στις διαχωρισμένες με ρυζόχαρτο σελίδες του.
Από τις ενενήντα συνολικά φωτογραφίες του λευκώματος ξεχώρισα δώδεκα. Στην συνέχεια προχώρησα σε έρευνα στο οικογενειακό αρχείο όπου εντόπισα έγγραφα, συμβόλαια, ληξιαρχικές πράξεις, εγκρίσεις εξόδου, δημοσιεύσεις πένθους κλπ. συζήτησα για το οικογενειακό δέντρο, αναζήτησα τις ιστορίες πολέμου και κατέγραψα τις μνήμες των κοντινών συγγενών. Ακολούθως φωτογράφισα το ερειπωμένο σπίτι, το νεκροταφείο, το αεροδρόμιο, αναζήτησα την φυσιογνωμία της περιοχής και έψαξα για πιθανούς συσχετισμούς με το παρόν.
Την ευρύτερη περιοχή την φωτογράφισα με συγκεκριμένες καιρικές συνθήκες ώστε συνειρμικά να παραπέμπει στην δύσκολη εποχή που προηγήθηκε, στις συνθήκες πολέμου, στον ‘θυμό’ για τον άδικο θάνατο και κατέληξα εν τέλει σε συγκεκριμένες φωτογραφίες τοπίου που εκφράζουν τον διαφορετικό τρόπο με τον οποίο βλέπω πλέον το Μάλεμε, μετά από αυτή την διαδρομή στην οικογενειακή ιστορία. Συνδυάζοντας αυτές, με τις φωτογραφίες αρχείου, ανακατασκεύασα το οικογενειακό λεύκωμα.
Λίγα λόγια για την Ερωφίλη Γαγάνη
H Ερωφίλη Γαγάνη γεννήθηκε και δραστηριοποιείται στα Χανιά της Κρήτης.
Σπούδασε Πολιτικός Μηχανικός στην Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών.
Με το εκφραστικό μέσο της φωτογραφίας ασχολείται συστηματικά από το 2015, εστιάζοντας περισσότερο σε θέματα μνήμης, θανάτου, ταυτότητας, αρχείου.
Έχει παρακολουθήσει εξ' αποστάσεως προγράμματα του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου σχετικά με την οπτική αντίληψη και τη θεωρία της εικόνας, μαθήματα κινηματογράφου, φιλοσοφίας, ιστορίας της τέχνης, καθώς και workshops και διαλέξεις φωτογραφικού ενδιαφέροντος.
Έχει συμμετάσχει σε διάφορες ομαδικές εκθέσεις φωτογραφίας, στο Photometria Festival, το Medphoto Festival και δουλειά της φιλοξενείται στην πλατφόρμα The Provinces.
Στοιχεία επικοινωνίας:
Τηλέφωνο 6976657285
Ηλεκτρονική διεύθυνση Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
https://www.ifocus.gr/magazine/fotografika-portfolios-synenteykseis/3174-malama#sigProIdddd9b64504