Ο Henri Cartier-Bresson, ο πατριάρχης της φωτογραφίας δρόμου, επισκέφτηκε την Ελλάδα αρκετές φορές αλλά έχουμε δει φωτογραφίες του κυρίως από δύο ταξίδια του. Αυτό του 1953 και αυτό του 1961. Επειδή τον συνέδεε αδερφική φιλία με την γάλλο εκδότη και συλλέκτη έργων τέχνης Στρατή Ελευθεριάδη-Τεριάντ, δεν είναι τυχαίο ότι συνάντησε στην Ελλάδα ανάμεσα σε άλλους τον Τσαρούχη, τον Ελύτη και τον Χατζηκυριάκο Γκίκα. Οι πιο γνωστές του φωτογραφίες είναι φυσικά αυτή που τράβηξε στην Αθήνα το στην οδό ασωμάτων με τις 2 γιαγιάδες και το νεοκλασικό με τις καρυάτιδες, αλλά και το κοριτσάκι που τρέχει στα σκαλοπάτια στο Κάστρο στη Σίφνο.
Η συγκεκριμένη φωτογραφία του Bresson έχει τραβηχτεί στον παραδοσιακό οικισμό του Αρτεμώνα στη Σίφνο. Σε εκείνο το γραφικό στενάκι, εδώ και πολλά χρόνια, στήνονται υπομονετικά πολλοί φανατικοί της φωτογραφίας, ερασιτέχνες και επαγγελματίες, προκειμένου να επαναλάβουν το μικρό θαύμα που κατόρθωσε το 1961 η κοφτερή ματιά και η υπομονετική φύση του γάλλου μετρ.
Οι ετοιμόρροπες πόρτες και οι σκοτεινές σκιές έρχονται σε αντίθεση με τα φωτεινά ασβεστωμένα κτίρια, δημιουργώντας αυτή τη ζωντανή γεωμετρική σύνθεση. Στο κέντρο του ένα παιδί τρέχει κατά μήκος του διαδρόμου. Η σκηνή αυτή χαρακτηρίζει τη σύλληψη της “αποφασιστικής στιγμής” από τον Cartier-Bresson. Όπως εξήγησε στο ομότιτλο βιβλίο του το 1952, “Η φωτογραφία είναι η ταυτόχρονη αναγνώριση, σε κλάσματα δευτερολέπτου, της σημασίας ενός γεγονότος καθώς και της ακριβούς οργάνωσης μορφών που δίνουν στο γεγονός αυτό τη σωστή έκφραση”. Μεγάλο μέρος του έργου του καλλιτέχνη επικεντρώθηκε σε μαγικές ή μυστηριώδεις πτυχές της καθημερινής ζωής.
Ο φωτογράφος της “αποφασιστικής στιγμής”, που ανήγαγε τη φωτογραφία δρόμου και τον αυθορμητισμό των στιγμών σε ανώτερη μορφή τέχνης, είχε καταφέρει να “πιάσει” ένα μικρό κορίτσι που έτρεχε ανεβαίνοντας τα σκαλιά. Δευτερόλεπτα μετά, θα είχε χαθεί στη στροφή, μαζί με αυτό το μικρό φωτογραφικό αριστούργημα. Ευτυχώς όμως, όλα λειτούργησαν όπως έπρεπε.
Η φωτογραφία μπορεί να είναι ασπρόμαυρη, όμως ο δυνατός ελληνικός ήλιος των Κυκλάδων κάνει το θαύμα του ρίχνοντας μία γενναιόδωρη – και σκληρή – σκιά στο φευγαλέο διάβα του κοριτσιού. “Οι φωτογράφοι καταπιάνονται με πρόσωπα και πράγματα που διαρκώς εξαφανίζονται, και όταν εξαφανιστούν, δεν υπάρχει κανένας νόμος της φύσης που μπορεί να τα φέρει πίσω”, είχε πει κάποτε ο Bresson, εξηγώντας τη σημασία του να πατήσεις το σωστό “κλικ” στη σωστή στιγμή.
Πολλά όμως έχουν αλλάξει στο συγκεκριμένο κυκλαδίτικο σκηνικό από το 1961, όπως μαρτυρούν οι φωτογραφίες τού σήμερα. Το κοριτσάκι, αν υπάρχει ακόμη ανάμεσά μας, θα είναι γύρω στα 70. Κι εκείνα τα πλατύσκαλα πάνω στα οποία έτρεχε, έχουν εξαφανιστεί, έχοντας δώσει τη θέση τους σε μία πλακόστρωτη ανηφόρα. Η πόρτα στα δεξιά έχει μία πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία: το συγκεκριμένο κτίριο πέρασε από διάφορες ανακαινίσεις πριν από μερικά χρόνια και η οικογένεια στην οποία ανήκει, αποφασίζοντας ότι μία πόρτα στο συγκεκριμένο σημείο δεν ήταν πλέον αναγκαία, ζήτησε να τη χτίσουν. Όμως, χάρη στην τεράστια αναγνωρισιμότητα που προσέφερε η φωτογραφία του Bresson σε αυτή τη νησιώτικη γωνιά, οι τοπικοί παράγοντες εναντιώθηκαν και είπαν όχι, δεν πρέπει ο τοίχος να μείνει άδειος και έτσι η πόρτα επανήλθε. Δεν είναι όμως η ίδια πόρτα, αλλά μία που της μοιάζει, καθώς εκείνη του 1961 ήταν ελαφρώς στραβή. Αυτή βέβαια ήταν και η γοητεία της στο διάσημο κάδρο του Bresson. Και κάπως έτσι, η πόρτα επανήλθε στον τοίχο, αλλά πλέον δεν οδηγεί πουθενά, πέρα από τη νοσταλγία για την Ελλάδα της δεκαετίας του ‘60. Λες και είναι σκηνικό κάποιας ακριβής κινηματογραφικής παραγωγής που διαδραματίζεται σε ελληνικό νησί. Κι όμως, αν βρεθείς στο συγκεκριμένο σημείο και κοντοσταθείς, θα αισθανθείς την αύρα μιας εποχής περασμένης που σημάδια της υπάρχουν ακόμα γύρω: παιδιά που τρέχουν, ηλικιωμένοι που περπατούν με αργά βήματα, μια «καλημέρα» που θα ακούσεις στα σοκάκια και όχι στα άψυχα social media.
“Στη φωτογραφία, ακόμη και το πιο ασήμαντο πράγμα μπορεί να αποτελέσει ένα σπουδαίο θέμα”, θα ακούσεις να σου ψιθυρίζει το πνεύμα του Bresson, βλέποντας τη συγκεκριμένη φωτογραφία καθώς σε βοηθά να αποφασίσεις ποια θα είναι η δική σου αποφασιστική στιγμή για να κάνεις “κλικ” στο δικό σου καλοκαίρι.
Πηγές: