Ως παράδοξο χαρακτηρίζεται οτιδήποτε αντιβαίνει στην κοινή αντίληψη ή κάτι που συμβαίνει και είναι απίστευτο. Με άλλα λόγια ό,τι προκαλεί έκπληξη μπορεί να θεωρηθεί παράδοξο. Συχνά το παράδοξο κρύβει ένα μυστήριο εξ΄αιτίας της αδυναμίας να ερμηνευτεί, να επεξηγηθεί, να γίνει κατανοητό.
Όσο παράδοξο και αν ακούγεται παράδοξες τεχνικές δύναται να χρησιμοποιηθούν τόσο στην φωτογραφία όσο και στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία και να δώσουν εξαιρετικά αποτελέσματα.
Από τα πρώτα πράγματα που μαθαίνει ένας εκκολαπτόμενος φωτογράφος είναι οι βασικοί, τεχνικοί κανόνες για το χειρισμό της φωτογραφικής μηχανής. Για παράδειγμα μαθαίνει το ρόλο της ταχύτητας του κλείστρου˙η σωστή ταχύτητα του κλείστρου εξασφαλίζει «καθαρές», εστιασμένες φωτογραφίες, της σωστή φωτομέτρησης˙ η σωστή φωτομέτρηση εξασφαλίζει μια καλή τονικότητα κλπ.
Τι συμβαίνει όμως αν ο φωτογράφος επιδιώξει να υπερβεί τους κανόνες (όχι όμως να τους αγνοήσει) προκειμένου να επιτύχει ένα διαφορετικό αποτέλεσμα; Όταν δηλαδή τα λάθη του δεν είναι τυχαία;
Στην περίπτωση αυτή τα λάθη είναι προ επιλεγμένα, σκόπιμα, συνειδητά και συχνά επαναλαμβανόμενα. Υπάρχει λόγος που γίνονται και είναι στις προθέσεις του φωτογράφου. Αν ο φωτογράφος θέλει να αποδώσει ένα ονειρικό, συμβολικό αποτέλεσμα, την αίσθηση του φευγαλέου κ.α., ορίζει μια χαμηλή ταχύτητα. Επίσης μπορεί να χρησιμοποιήσει το φως με τρόπο ανορθόδοξο ώστε να υπερ φωτίσει ή να υπο φωτίσει στοιχεία που περιλαμβάνονται στο κάδρο του.
Ο Garry Winogrand συχνά επέλεγε στραβά κάδρα στις φωτογραφίες του και όπως είχε δηλώσει ήταν κάτι που το έκανε επίτηδες, ήξερε γιατί το έκανε και υπήρχαν λόγοι που το έκανε. Παρομοίως, η Julia Margaret Cameron έκανε πορτραίτα υπερ εκτεθιμένα στο φως και άφηνε ενεστίαστους τους φακούς διότι επιδίωκε ένα ονειρικό αποτέλεσμα.
Παρόμοια υπέρβαση των κανόνων μπορεί να πραγματοποιηθεί και στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Πρόκειται για την τεχνική της παράδοξης πρόθεσης, κατά την οποία ο ενδιαφερόμενος ενθαρρύνεται να κάνει αυτό που ακριβώς φοβάται. Ενισχύεται ώστε να σταματήσει να προσπαθεί να αποφύγει ή να ελέγξει το σύμπτωμα που τον απασχολεί. Στην πράξη ο ψυχοθεραπευτής δίνει μια εντολή /ανάθεση στον θεραπευόμενο, η οποία ενισχύει την δυσλειτουργική συμπεριφορά του. Για παράδειγμα, ένα ζευγάρι καταφεύγει σε θεραπεία ζεύγους με κύριο σύμπτωμα τις μεταξύ τους διαφωνίες που οδηγούν σε έντονους καυγάδες. Ο ψυχοθεραπευτής μπορεί να τους δώσει την οδηγία να καυγαδίζουν συστηματικά, συγκεκριμένη μέρα και ώρα, με συγκεκριμένη διάρκεια, σε συγκεκριμένο σημείο και μόνο τότε. Καμία άλλη στιγμή και για κανέναν λόγο δεν επιτρέπεται να καυγαδίσουν.
Η αποτελεσματικότητα της τεχνικής εξαρτάται καταρχήν από τον ίδιο τον θεραπευόμενο. Όσο περισσότερο αισθάνεται ότι αποφασίζει ελεύθερα, τόσο πιο πιθανό είναι να μην ακολουθήσει την εντολή του θεραπευτή. Αυτό προϋποθέτει βέβαια άτομα με ισχυρή αυτοπεποίθηση που τολμούν να απορρίψουν ή να αγνοήσουν τη θεραπευτική οδηγία.
Το ζητούμενο είναι να προκληθούν αλλαγές στις στάσεις και τις αντιδράσεις του ενδιαφερόμενου σε καταστάσεις όπου βιώνει άγχος ή δυσφορία ώστε να μην προσπαθεί να αποφεύγει ή να ελέγχει το σύμπτωμα (πχ αϋπνία, κρίσεις πανικού, κ.α.). Στόχος είναι να ξεπεραστεί η αντίσταση στην αλλαγή και να πραγματοποιηθεί αποσυναρμολόγηση του φαύλου κύκλου.
Σε κάθε περίπτωση, φωτογράφος και ψυχοθεραπευτής θα πρέπει να διαθέτουν κρίση και εμπειρία ώστε να αποφασίζουν τον κατάλληλο χρόνο για την εφαρμογή της τεχνικής και πρωτίστως να έχουν ένα συγκεκριμένο στόχο που να θέλουν να επιτύχουν.
Η λάθος εφαρμογή της τεχνικής στην περίπτωση της φωτογραφίας θα δώσει αδιάφορα αποτελέσματα και στην περίπτωση της ψυχοθεραπείας μπορεί να επιδεινώσει τη θέση του θεραπευόμενου, ο οποίος ίσως γίνει λιγότερο ευέλικτος σε μελλοντικές παρεμβάσεις και αλλαγές. Έτσι όμως υπονομεύεται η αποτελεσματικότητα της όποιας ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης, γεγονός το οποίο είναι ανεπιθύμητο.
Ο ψυχίατρος Irvin Yalom με σαφήνεια επισημαίνει
"Το αποτέλεσμα της ψυχοθεραπείας δεν είναι η θεραπεία, αλλά αντ΄ αυτού η αλλαγή ή η ανάπτυξη”
Για την έννοια του παραδόξου βλέπε: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%AC%CE%B4%CE%BF%CE%BE%CE%BF
Για την τεχνική της παράδοξης πρόθεσης βλέπε: https://el.sainte-anastasie.org/articles/psicologia/descubre-la-tcnica-de-la-intencin-paradjica.html
https://www.psychologynow.gr/arthra-psyxologias/prosopikotita/gnostiki-psyxologia/8275-i-xrisi-tis-antistrofis-psyxologias.html
Φωτογραφία εξωφύλλου: ©Susan Worsham, Icing Fingers, 2014