Η φωτογραφία ως όχημα για ομαδική αλληλεπίδραση

Στο πλαίσιο της θεραπευτικής/συμβουλευτικής διαδικασίας οι βιωματικές ασκήσεις μοιάζουν με παιχνίδι˙ πρόκειται για δομημένες προτάσεις που παροτρύνουν σε μια συγκεκριμένη δράση, μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο,τόπο, χρόνο και με συγκεκριμένες οδηγίες (κάτι σαν τους κανόνες των επιτραπέζιων παιχνιδιών).

Οι Καραντάνα και Φιλίππου παρατηρούν πως με την κατάλληλη χρήση οι βιωματικές ασκήσεις βοηθούν να σπάσει ο πάγος, να μειώσουν οι συμμετέχοντες τους φόβους «της συνάντησης» με τον εαυτό τους και τους άλλους, να ανοιχτούν σε ένα πιο βαθύ απ΄ ότι συνήθως επίπεδο και να δημιουργήσουν γνήσιες σχέσεις.

Η διαδικασία αυτή λειτουργεί ενθαρρυντικά για τους συμμετέχοντες διότι εμπλέκονται νοητικά, συναισθηματικά, συχνά και σωματικά (όπως ακριβώς συμβαίνει και κατά την ενασχόληση με την τέχνη), αναπτύσσουν την ικανότητα της ενσυναίσθησης και έτσι μια ενδεχόμενη αλλαγή γίνεται περισσότερο επιθυμητή και ευχάριστη παρά απειλητική.

Οι βιωματικές ασκήσεις απαιτούν ενεργή συμμετοχή από τα μέλη της ομάδας τα οποία μπορούν να πειραματιστούν, να αναπτύξουν την δημιουργικότητα τους, την φαντασία τους, να ανακαλύψουν κρυμμένες, καταπιεσμένες (ίσως και άγνωστες στους ίδιους) πλευρές του εαυτού τους, να συνειδητοποιήσουν και να εκφράσουν επιθυμίες και ανάγκες με στόχο την αυτογνωσία. Τα άτομα, που από την φύση τους είναι πιο διστακτικά, ενδυναμώνονται ώστε να αναλάβουν ρόλους και να ενισχυθεί η μεταξύ τους επικοινωνία και αλληλεπίδραση.

Οι ομάδες προσωπικής ανάπτυξης δίνουν μεγάλο βάρος στην εμπειρία που το άτομο αποκτά από την συμμετοχή του μέσα στην ομάδα, δηλαδή στο «εδώ και τώρα». Προσφέρουν πλούσιες ευκαιρίες στα μέλη τους ώστε να δώσουν και να λάβουν ανατροφοδότηση για τον κοινωνικό τους εαυτό.

Ταυτόχρονα το κοινό βίωμα λειτουργεί καταλυτικά διότι καθιστά τη συζήτηση που ακολουθεί πιο ενδιαφέρουσα. Οι Ζάννα και Φιλίππου θεωρούν πως μέσα από το κοινό βίωμα και όταν η αμοιβαία εμπιστοσύνη ανάμεσα στα μέλη της ομάδας εδραιωθεί, τότε η άσκηση προσφέρει ασφαλή τόπο για αποκάλυψη και διευκολύνει την οικειότητα. Ο Yalom ενισχύει αυτή την διαπίστωση σημειώνοντας ότι

«Oι άνθρωποι θέλουν να αλληλεπιδρούν με άλλους ανθρώπους, τους συναρπάζει να μαθαίνουν για το πώς τους βλέπουν οι άλλοι, να πετάξουν τις μάσκες και να έρθουν κοντά ο ένας στον άλλον».

Οι Καραντάνα και Φιλίππου παρατηρούν πως οι βιωματικές ασκήσεις που αξιοποιούν τις τέχνες, όπως το θέατρο, τον χορό, τη ζωγραφική, τη μουσική, τη φωτογραφία, τη γραφή, «ξεκλειδώνουν τα συναισθηματικά ή νοητικά σφιξίματα και βοηθούν αποτελεσματικά την άρση της αυτό λογοκρισίας ή απελευθερώνουν». Ο Yalom επιμένει «για να μάθεις να παίζεις πιάνο χρειάζεσαι τεχνική, αλλά τελικά για να φτιάξεις μουσική πρέπει να ξεπεράσεις την μαθημένη τεχνική και να εμπιστευτείς τις αυθόρμητες κινήσεις σου» . Αυτό ακριβώς προσφέρει η εμπειρία των βιωματικών ομαδικών ασκήσεων˙ λειτουργούν ως ασφαλής χώρος προθέρμανσης.

Σύμφωνα με τον Freud «το μεγαλύτερο μέρος της συγκινησιακής μας ζωής είναι ασυνείδητο. Τα συναισθήματα που βράζουν μέσα μας δεν περνούν πάντα το κατώφλι του συνειδητού. Κάθε συναίσθημα μπορεί να είναι-και συχνά είναι- ασυνείδητο». Η τέχνη ενισχύει αυτή την ασυνείδητη και αυθόρμητη ανάδυση του συναισθήματος διότι κινητοποιεί συγκινησιακούς μηχανισμούς.

Η εφαρμογή βιωματικών ασκήσεων που αξιοποιούν τις τέχνες δεν αποσκοπούν στην δημιουργία έργων τέχνης με καλλιτεχνική αξία. Ως στόχο έχουν την συναισθηματική έκφραση των συμμετεχόντων και ταυτόχρονα λειτουργούν σύμφωνα με τους Ζάννα & Φιλίππου ως «ενδιάμεσος χώρος»ανάμεσα στο θεραπευτή, στον θεραπευόμενο και την ομάδα.Από την μεγάλη του εμπειρία στον συντονισμό και την καθοδήγηση ομάδων ο Yalom καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «η αποδοχή και η υποστήριξη από κάποιον που σε γνωρίζει τόσο στενά αποτελεί τεράστια επιβεβαίωση».

Σε σχέση με τα άλλα καλλιτεχνικά μέσα, η φωτογραφία έχει το πλεονέκτημα της προηγούμενης εμπειρίας. Είναι πιο δύσκολο για κάποιον που δεν γνωρίζει μουσική ή ζωγραφική να προσπαθήσει να παίξει πιάνο ή να ζωγραφίσει σε καμβά, ενώ αντίθετα όλοι έχουν φωτογραφίσει ή φωτογραφηθεί. Η εξοικείωση με το μέσο καθιστά τη χρήση της φωτογραφικής μηχανής λιγότερο απειλητική και περισσότερο ευχάριστη.

Ακόμα και για τα άτομα που η χρήση της φωτογραφικής μηχανής και η εκτέλεση μιας δημιουργικής δραστηριότητας φαντάζει δύσκολη, η φωτογραφική τέχνη τους δίνει τη δυνατότητα να συμμετάσχουν έμμεσα, εμπλεκόμενα σε μια διαδικασία με ρόλο περισσότερο καθοδηγητικό παρά ελεύθερα δημιουργικό. Με άλλα λόγια γίνονται οι «σκηνοθέτες» που δίνουν οδηγίες σε άλλους για το τρόπο που θα πραγματοποιηθεί η φωτογράφιση ή θα οργανωθεί μια σύνθεση (τι θα μείνει μέσα στο κάδρο, τι θα αφαιρεθεί κλπ).

Κάποιες ασκήσεις αφορούν στην δημιουργία εικόνων μέσα στην συνεδρία ενώ άλλες προσκαλούν τους συμμετέχοντες να τραβήξουν φωτογραφίες έξω από το πλαίσιο της ομάδας και εν συνεχεία να τις χρησιμοποιήσουν ως έναυσμα για συζήτηση στην επόμενη συνάντηση. Οι εικόνες μπορούν να γίνουν το όχημα μέσα στο οποίο τα μέλη της ομάδας, εκφράζουν δυνατά συναισθήματα ή δομούν την σκέψη τους. Αυτές οι στιγμές ίσως προσφέρουν στην ομάδα επιβεβαίωση, ενθάρρυνση ή εμπλέκουν τα άτομα σε μια από κοινού λύση του προβλήματος.

Εναλλακτικά η διερεύνηση βιβλίων,περιοδικών, λευκωμάτων όπου μπορούν να αναζητηθούν εικόνες, χωρίς να είναι απαραίτητο να τις τραβούν οι ίδιοι οι συμμετέχοντες, μπορεί να είναι εξίσου ικανοποιητική και αυτό αποκαλυπτική διαδικασία.

Οι Gibson και Graig ισχυρίζονται ότι η διαδικασία του μοιράσματος εικόνων μέσα σε μια υποστηρικτική ατμόσφαιρα,που προσφέρει η ομάδα, μπορεί να παρέχει επιβεβαίωση στο άτομο. Επιτρέπει την ταύτιση με τις εμπειρίες των άλλων και κατά συνέπεια καταργεί την απομόνωση.Τα μέλη έχουν την δυνατότητα να αναλάβουν ρόλους όπως του κριτικού παρατηρητή, του βοηθού και του φίλου. Με την πάροδο του χρόνου αυτή η διαδικασία μπορεί να οδηγήσει στην ενίσχυση της αυτό πεποίθησης και της αυτό εκτίμησης.

Οι ομάδες δίνουν την ευκαιρία για τη δημιουργία σχέσεων,τη διαχείριση των συγκρούσεων, την έκφραση των συναισθημάτων και την διασκέδαση. Αυτό το τεράστιο πλεονέκτημα της προσφορά της ομαδικής παρέμβασης σχετίζεται με το γεγονός ότι βασίζεται σημαντικά στις εμπειρίες της συλλογικότητας.

Χρησιμοποιώντας τα λόγια του Yalom «η ομάδα ζωντανεύει όταν εστιάζει την προσοχή της στη διαδικασία». Όπως ακριβώς πρέπει να συμβαίνει, σύμφωνα και με τον δάσκαλο φωτογραφίας Πλάτωνα Ριβέλλη, και στην τέχνη της φωτογραφίας.

«Το βάρος πρέπει να δίνεται στην χαρά και την απόλαυση της διαδικασίας και όχι στο αποτέλεσμα».

Η φύση της φωτογραφίας είναι τέτοια που μπορεί να λειτουργήσει σε πολλαπλά επίπεδα και αυτή η ευελιξία της δίνει στο συμμετέχοντα την δυνατότητα να επιλέξει τον βαθμό εμπλοκής του στην διαδικασία και ταυτόχρονα να «διαβάσει» μια φωτογραφία διαφορετικά σε ένα διαφορετικό χρόνο. Ακόμα και αν οι διαφορετικές αναγνώσεις μοιάζουν με δυνάμεις που έρχονται σε σύγκρουση, εξακολουθούν να είναι αυτές που γεννούν τη σκέψη, το συναίσθημα, τη συμπεριφορά.

Η φωτογραφία μπορεί να διαμορφώσει την βάση της ομαδικής αλληλεπίδρασης, μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε στιγμή χωρίς να απαιτείται ένα ιδιαίτερος χώρος, δωμάτιο ή τόπος συνάντησης, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να πραγματοποιηθεί σε διαφορετικά περιβάλλοντα˙ μέσα ή έξω .

Για την Craig η φωτογραφική μηχανή γίνεται το μέσο, με το οποίο τα μέλη της ομάδας καθίστανται ικανά να αναγνωρίσουν και να συνδέσουν τα γεγονότα με τα συναισθήματα. Η δύναμη της φωτογραφίας συνδέεται με την δημιουργία νέας γνώσης, η οποία διαμορφώνεται από τους διαφορετικούς τρόπους θέασης και την παρατήρηση των γεγονότων όπως εκτυλίσσονται.

Μέσα από τις ομαδικές συνεδρίες τα οφέλη πολλαπλασιάζονται δεδομένου ότι η μάθηση από ομότιμους αυξάνει η αξία των αποτελεσμάτων.

Ο Yalom επιμένει

«ο καλύτερος τρόπος για να μάθουμε τον εαυτό μας και την συμπεριφορά μας είναι με την προσωπική μας συμμετοχή».