Photolanguage: "Η μόνη γλώσσα που μπορεί να γίνει κατανοητή οπουδήποτε στον κόσμο"

Το λεξικό της Νέας Ελληνικής γλώσσας στο λήμμα επικοινωνία αναφέρει: «Προέρχεται από τη λέξη κοινωνώ˙ έρχομαι σε επαφή ή μετέχω σε κάτι ή πληροφορούμε […}». Το ρήμα επικοινωνώ εμπεριέχει τις έννοιες, βλέπω,αισθάνομαι, μιλώ, ακούω, αντιλαμβάνομαι. Συνεπώς η επικοινωνία επιτυγχάνεται και με τρόπους πέραν της λεκτικής, οι οποίοι επίσης μεταφέρουν νοήματα

Κάθε τρόπος συμπεριφοράς, κάθε έκφραση του προσώπου, κάθε τόνος της φωνής, κάθε κίνηση του χεριού, ακόμα και κάθε ακινησία γίνεται σήμα για τον συνομιλητή. Το σύνολό τους δύναται να καταλαμβάνει μεγαλύτερη έκταση από ότι η λεκτική επικοινωνία. Πρόκειται για συναισθηματική επικοινωνία η οποία υποστηρίζει ή όχι την λεκτική, συχνά την ολοκληρώνει ή την επεξηγεί. Ιδιαίτερα η ματιά του ανθρώπου αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της μη λεκτικής επικοινωνίας.

Ο ρόλος της μη λεκτικής επικοινωνίας είναι πολυσήμαντος. Μπορεί να περιλαμβάνει την πλήρη αντικατάσταση του λόγου ή την διευκόλυνση της λεκτικής επικοινωνίας (ιδιαίτερα σε θέματα τα οποία είναι συναισθηματικά φορτισμένα και είναι δύσκολο να περιγραφούν με λόγια), τον έλεγχο και την ρύθμιση των συναισθημάτων, την μετάδοση μηνυμάτων συμφωνίας ή διαφωνίας των ακροατών. Φτάνει να αναλογιστεί κανείς το βωβό κινηματογράφο ή την νοηματική γλώσσα προκειμένου να συνειδητοποιήσει την αξία της. Η μη λεκτική επικοινωνία βοηθά στην παρουσίαση εαυτού, δίνει κάποιες πρώτες πληροφορίες για το άτομο, καθορίζει τη δημιουργία σχέσεων, μεταδίδει μηνύματα τα οποία είτε δεν μπορούν, είτε δεν επιτρέπεται να εκφραστούν με το λόγο (π.χ. όταν η λεκτική έκφραση αρνητικών εντυπώσεων, σκέψεων ή συναισθημάτων θεωρείται επικίνδυνη ή αγενής).

Η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Εξελικτικής Ψυχολογίας, κυρία Παπαδάκη- Μιχαηλίδη, περιγράφει τα μη λεκτικά σήματα ως «παράθυρα της ψυχής», διότι συχνά δρουν αυθόρμητα και ένα μεγάλο βαθμό ανεξέλεγκτα. Η σωστή κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση των μη λεκτικών σημάτων αποτελούν τα βασικότερα στοιχεία των κοινωνικών δεξιοτήτων. Όσοι είναι ευαίσθητοι στην αποκωδικοποίηση των μη λεκτικών μηνυμάτων μπορούν να «διαβάζουν» εύκολα τις μη λεκτικές αμοιβές των άλλων και να αντλούν χαρά και ικανοποίηση από αυτές.

Η επικοινωνία συντελείται μέσα από ένα σύστημα σχέσης τριών συντελεστών. Στην περίπτωση της αξιοποίησης της φωτογραφίας ως έναυσμα για επικοινωνία, το σύστημα των τριών συντελεστών αποτελείται από τον φωτογράφο στο ρόλο του επικοινωνητή, την φωτογραφία ως εκφώνημα και τον θεατή στον ρόλο του δέκτη.

Σε ένα επίπεδο οι φωτογραφίες ίσως λειτουργούν ως μεταφορές μέσω των οποίων οι άνθρωποι μπορούν να μιλήσουν παρουσία κάποιου τρίτου, του συμβούλου/ θεραπευτή, παίρνοντας ταυτόχρονα απόσταση από τα γεγονότα. Η Craig τονίζει ότι οι εικόνες προσφέρουν ένα μέσο αποκάλυψης των διαφορετικών επιπέδων προσφέροντας μια πληρέστερη εικόνα για το ποιοί ήμασταν και ποιοί είμαστε. Αυτό μπορεί να είναι σημαντικό ιδιαίτερα σε άτομα που έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση .

Στις βιωματικές ομαδικές ασκήσεις που αξιοποιούν την τεχνική Photolanguage καθώς και άλλες τεχνικές Φωτοθεραπείας, οι φωτογραφίες επιτρέπουν στους συμμετέχοντες να κινηθούν μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος και να βουτήξουν κάτω από την επιφάνεια. Δίνουν μια διέξοδο έκφρασης των δυνατών συναισθημάτων και παρέχουν απελευθέρωση και κάθαρση. Ενισχύουν την αφήγηση της ιστορίας που κρύβεται πίσω από την φωτογραφία, που χωρίς αυτή μόνο ένα μέρος της θα αποκαλύπτεται. Ταυτόχρονα προσφέρουν τρόπους διαμόρφωσης εργαλείων επικοινωνίας για να αντιμετωπιστούν δυσκολίες στην λεκτική έκφραση.

Η τεχνική Photolanguage επινοήθηκε το 1965 από μια ομάδα ψυχολόγων που δούλευαν με εφήβους στην Λυών. Η ιδέα ξεπήδησε από τη σκέψη ότι οι φωτογραφίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ενεργοποιητής του λόγου κυρίως σε ανθρώπους που δυσκολεύονται να εκφραστούν και να μιλήσουν για τις εμπειρίες τους (συχνά επώδυνες) μπροστά σε κοινό.

Η τεχνική περιλαμβάνει μια συλλογή αποκλειστικά ασπρόμαυρων φωτογραφιών προκειμένου να επιτρέψουν στους θεατές να εστιάσουν στο θέμα, δηλαδή στην ουσία των φωτογραφιών. Πρόκειται για φωτογραφίες ειδικά διαλεγμένες για την αισθητική τους, την ικανότητά τους να διεγείρουν τα συναισθήματα, τις αναμνήσεις και την φαντασία. Το γεγονός ότι χρησιμοποιούνται έτοιμες φωτογραφίες δεν μειώνει καθόλου την αξία του μέσου άλλωστε όπως υποστηρίζει και ο φωτογράφος Γιώργος Δεππόλας «ο καλλιτέχνης αποτελεί το μισό της διαδικασίας της επικοινωνίας και ο θεατής είναι το άλλο μισό».

Η φωτογραφία διευκολύνει την αντανάκλαση και τη συζήτηση σε μικρές ομάδες. Είναι ένα χρήσιμο ερευνητικό εργαλείο δεδομένου ότι εκμαιεύει πλούσιες πληροφορίες, παρέχει γνώση και κινητοποιεί τους συμμετέχοντες.

Η χρήση των φωτογραφιών έχει ως στόχο να εμπλακούν οι συμμετέχοντες σε μια διαδραστική συζήτηση και διευκολύνουν την προσωπική έκφρασή τους ως μέλη μικρών ομάδων. Συνήθως έχει προηγηθεί ο προσωπικός εσωτερικός τους διάλογος.

Στην πράξη οι συμμετέχοντες διαλέγουν μια φωτογραφία η οποία τους διακινεί βαθιά συναισθηματικά ή νιώθουν ότι τους εκφράζει εκείνη τη στιγμή. Η επιλεγμένη φωτογραφία λειτουργεί ως μεταβατικό αντικείμενο.Κάθε φορά που δίνεται ένα μεταβατικό αντικείμενο, ένα σύνολο εσωτερικών εικόνων ανασύρεται και στο οποίο πρέπει να δώσουμε ψυχικό χώρο. Η τεχνική οδηγεί σε μια προ επίγνωση και φαντασία, τα οποία μπορούν να λειτουργήσουν ως σύνδεσμος ανάμεσα στην ασυνείδητη και συνειδητή διαδικασία.

Εν συνεχεία οι συμμετέχοντες μοιράζονται τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους για την φωτογραφία σε σχέση με την εστιασμένη «Ερώτηση», η οποία τίθεται από τον σύμβουλο / θεραπευτή και συντονιστή της ομάδας.

Η διαδικασία πραγματικά ορίζει μια περιοχή παιχνιδιού μέσα στην οποία ο κάθε συμμετέχων έχει τη δυνατότητα να σχολιάσει μια φωτογραφία που διάλεξε κάποιος άλλος, έχοντας στο μυαλό του ότι ο καθένας σκέφτεται την «Ερώτηση» όταν μιλά για την φωτογραφία την δική του ή των άλλων.

Ο Yalom επιμένει ότι το «πολυτιμότερο πρακτικό εργαλείο του θεραπευτή είναι ο εστιασμός στη διαδικασία και μας προτρέπει να σκεφτούμε τη διαδικασία ως αντίθετη του περιεχομένου. Το περιεχόμενο αποτελείται από λόγια που λέγονται, από τα ουσιαστικά θέματα που συζητιούνται. Η διαδικασία από την άλλη συνίσταται στο «πώς» εκφράζεται το περιεχόμενο και ιδίως στο «τι» αποκαλύπτειαυτός ο τρόπος έκφρασης για τη σχέση ανάμεσα στα άτομα που συμμετέχουν».

Όταν τα μέλη μιας ομάδας μοιράζονται μια φωτογραφία ουσιαστικά είναι σαν να μοιράζονται τον εαυτό τους ή τις προτιμήσεις τους. Είναι ένας τρόπος να δώσει κανείς δίοδο στους άλλους. Μέσα από την ομάδα οι σχέσεις των συμμετεχόντων γίνονται ισχυρές και αλληλεπιδρώντας μέσα από την φωτογραφία, μαθαίνει ο ένας για τον άλλον. Αυτές οι εικόνες ίσως προσφέρουν ματιές σε διαφορετικές πλευρές της προσωπικότητας, δημιουργώντας δεσμούς και σύνδεση ανάμεσα στα μέλη της ομάδα. Παρέχουν ένα μέσο καταγραφής του κοινού ταξιδιού μέσα σε κλίμα αμοιβαιότητας, εμπιστοσύνης και κατανόησης. Η Craig καταλήγει ότι κάποιες φορές η φωτογραφία μπορεί να παρέχει ένα μέσο για σύνδεση και επανασύνδεση με τους φίλους και την οικογένεια, προσφέροντας μια κοινή δραστηριότητα και έναν τόπο συνάντησης όπου νέες εικόνες και αναμνήσεις μπορούν να δημιουργηθούν.

Από τις εφαρμογές της Photolanguage προκύπτει ότι οι φωτογραφίες μπορεί να συμβολίζουν διαφορετικά νοήματα σε διαφορετικούς ανθρώπους. Δίνουν τη δυνατότητα να χτιστεί μια σχέση ενώ περιορίζουν την αμηχανία και την ανησυχία, αφού οι συμμετέχοντες περιγράφουν τα συναισθήματα τους και τις αντιλήψεις τους μιλώντας για αυτά μέσα από το περιεχόμενο των εικόνων και όχι για τους εαυτούς τους.

Ο Yalom σημειώνει:

“ […] ίσως να βοηθάει και μόνο η κάθαρση. Ίσως κάποιες από τις πιο τρομακτικές σκέψεις να χάνουν την επίδραση τους, αν μιλήσει κανείς για αυτές στο φως, με ήρεμο και ορθολογικό τρόπο”.

Απαιτούνται μικρές ομάδες , κατάλληλο περιβάλλον, επαρκής χρόνος και έμπειρος συντονιστής.

Οι παρατηρητές προβάλλουν μέσα από την φωτογραφία την προσωπική τους ιστορία αξιοποιώντας την υποκειμενική φύση της φωτογραφίας, που είναι σημαντικό στοιχείο στην Φωτοθεραπεία. Αυτή η τεχνική έχει μια μοναδική ικανότητα να δίνει φωνήστους συμμετέχοντες και τους προκαλεί να καθαρίσουν την μνήμη και την ψυχή τους…..

Ο Γαλλομαροκινός φωτογράφος Bruno Barbey είναι σαφής:

“Η φωτογραφία είναι η μόνη γλώσσα που μπορεί να γίνει κατανοητή οπουδήποτε στον κόσμο”

Για την έννοια της επικοινωνίας, βλέπε:

Καζάζη, Μ. (1995). Ανθρώπινες Σχέσεις και Επικοινωνία.Αθήνα: Έλληνhttps://www.politeianet.gr/books/9789602867242

Παπαδάκη-Μιχαηλίδη, Ε. (2012) . Η σιωπηλή γλώσσα των συναισθημάτων. Αθήνα: Πεδίο

https://www.politeianet.gr/books/9789605460334

Σταματάκος, Ι. (1971). Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσης.Αθήνα: Βιβλιοπρομηθευτική

http://www.biblionet.gr/book/176455/

Για την έννοια του μεταβατικού αντικειμένου βλέπε:

http://e-psychotherapia.blogspot.com/2010/10/dw-winniccott_10.html