Καθένας από εμάς έχει κληρονομήσει ένα μικρό ή μεγάλο αριθμό πολύτιμων φωτογραφιών. Είναι πολύτιμες δεδομένου ότι πρόκειται για εικόνες του εαυτού μας καθώς μεγαλώνει και επιπλέον προσφέρουν ένα πλαίσιο για τις εύθραυστες αναμνήσεις μας.
Τα Οικογενειακά άλμπουμ* δεν είναι απλά συλλογές των σημαντικών φωτογραφιών. Προσφέρουν χειροπιαστές αποδείξεις για τους σημαντικούς ανθρώπους που ήταν παρόντες στην ζωή του καθενός. Αυτονόητα από τις σελίδες των άλμπουμ προκύπτουν πληροφορίες για το υποστηρικτικό σύστημα,τους ανθρώπους που αγάπησε, τους ανθρώπους από τους οποίους αγαπήθηκε αλλά ακόμη και για εκείνους που δεν τους συμπάθησε πολύ. Σπάνια φυλάσσονται φωτογραφίες οι οποίες απεικονίζουν ασήμαντες και αδιάφορες σχέσεις.
Τόσο η Weiser όσο και η Spence συμφωνούν ότι τα άλμπουμ αποτελούν οπτικές διηγήσεις και συνήθως παρουσιάζουν τις οικογένειες στα καλύτερα τους, χρησιμοποιώντας κάποιο είδος σιωπηρών υπότιτλων να τις συνοδεύουν. Η εξιδανικευμένη εκδοχή της οικογενειακής ιστορίας, η οποία παρουσιάζεται στα οικογενειακά άλμπουμ, σπάνια συμπίπτει με τις προσωπικές αναμνήσεις του ενδιαφερόμενου, δηλαδή το πώς τις έχει στο μυαλό του, ενώ δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι ταυτίζονται με εκείνες των υπολοίπων μελών της οικογένειας. Παρόλα αυτά ενέχουν θέση φυλακτού αφού προστατεύουν τις αναμνήσεις από τη μελλοντική αναπόφευκτη βλάβη˙το ξεθώριασμά τους.
Με την ικανότητα τους να «παγώνουν» την κίνηση, οι φωτογραφίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν ώστε να παγώσουν την δυναμική της συνεχούς ροής ενός ζωντανού οικογενειακού συστήματος, δίνοντας την δυνατότητα να διερευνηθούν οι λεπτομέρειες. Ο ενδιαφερόμενος μπορεί να δει τον εαυτό του ως μέλος μεγαλύτερων ομάδων, όπως της οικογένειας, των φίλων, των συναδέλφων κλπ. Αποτελούν δηλαδή απόδειξη της ύπαρξης του μέσα στην ομάδα, στο πέρασμα του χρόνου, καταγράφοντας την μονιμότητα, τις ρίζες, τις παραδόσεις, τις αλλαγές, καθώς και τον βαθμό ελευθερίας του κάθε ατόμου μέσα στο σύστημα. Η Weiser επιμένει ότι τέτοιες λήψεις μπορούν να δώσουν γνώσεις για ολόκληρο το σύστημα αρκετών γενεών, τις σχέσεις, τα δίκτυα αλλά και για το πώς βλέπει κανείς τον εαυτό του, με αποτέλεσμα να μπορεί να εκτιμήσει καλύτερα τις τρέχουσες καταστάσεις, τα συναισθήματα του και ίσως να αναγνωρίσει καλύτερα από πού προέρχονται οι προσδοκίες του.
Επιπλέον, τα οικογενειακά άλμπουμ δίνουν την ευκαιρία να συνδέσει κανείς το παρελθόν με το παρόν, να ενώσει τον φυσικό κόσμο με τον ψυχικό κόσμο, την πραγματικότητα που γνωρίζει με εκείνη που παρουσιάζεται μετά από την αποκάλυψη συνδέσεων ή σταθερών σχημάτων (patterns) τα οποία γίνονται ορατά κατά την ανασκόπηση των φωτογραφιών. Με άλλα λόγια προκύπτει ένας πλούτος πληροφοριών σχετικά με τα οικογενειακά «τρίγωνα», τις δυναμικές συσχετίσεις, την διαφοροποίηση, τις επόμενες γενεές, τις αδελφικές εκρήξεις κ.α. Με αυτό τον τρόπο ενισχύεται η διαδικασία της αναπόλησης και της επανεξέτασης.
Ο Scheafer δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην αξία των οικογενειακών άλμπουμ, διότι μέσω αυτών οι ενδιαφερόμενοι πιστοποιούν τι είχε συμβεί τότε. Παρατηρήσεις όπως ποιός στέκεται δίπλα σε ποιόν, μπορούν να αναδείξουν δυναμικές δομές, συσχετίσεις και συμμαχίες. Από την άλλη πλευρά, αποστάσεις ανάμεσα στους ανθρώπους, οι οποίες επαναλαμβάνονται από φωτογραφία σε φωτογραφία μπορεί να υποδηλώνουν πιθανή έλλειψη συναισθηματικής εγγύτητας.
Σε κάθε περίπτωση τέτοιες διαπιστώσεις θα πρέπει να εκφράζονται με επιφύλαξη, δεδομένου ότι δεν μπορεί ο θεραπευτής να ερμηνεύει αυθαίρετα το άλμπουμ του θεραπευμένου. Στόχος είναι οι επαναλαμβανόμενες παρατηρήσεις να χρησιμοποιηθούν ως βάση για τη χρήση ανοικτών και λιγότερο καθοδηγητικών ερωτήσεων. Θέτοντας ερωτήσεις βασιζόμενες στο φωτογραφικό περιεχόμενο των άλμπουμ του ενδιαφερόμενου είναι σαν να πέφτει φως σε ολόκληρο το προσωπικό χάρτη της πραγματικότητας και των σχέσεων. Η Weiser σημειώνει μια μικρή αλλά σημαντική λεπτομέρεια˙εκτός από τις ερωτήσεις αυτές καθ΄αυτές σημαντικός είναι και ο τρόπος που αυτές τίθενται σε σχέση με την συνολική φωτο αφήγηση και το πώς οι σελίδες ενός άλμπουμ διαδέχονται η μια την άλλη.
Οι εκπαιδευμένοι οικογενειακοί θεραπευτές συχνά χρησιμοποιούν εργαλεία όπως ο οικογενειακό δέντρο ή το γενεόγραμμα για να εστιάσουν στα σημαντικά ερωτήματα. Αυτή η διαδικασία μπορεί να υποβοηθηθεί από τη σύνδεση των ονομάτων και των ημερομηνιών, με παραδείγματα φωτογραφιών από τα άλμπουμ του ενδιαφερόμενου, ώστε να δώσουν στα πρόσωπα ονόματα και στους ανθρώπους ατομική υπόσταση, από το να δώσουν απλά ρόλους και ταυτότητες.
Για τον Scheafer δουλεύοντας με μια οικογένεια, ο θεραπευτής αναζητά εκείνα τα μοντέλα αλληλεπιδράσεων ανάμεσα στα μέλη που έχουν παρατηρηθεί στο παρελθόν, έχουν παγώσει σε ένα κλειδωμένο δευτερόλεπτο της ζωής και εξακολουθούν να διατηρούνται διαχρονικά στις επόμενες γενιές. Δεν είναι λοιπόν άξιο απορίας ότι τα οικογενειακά άλμπουμ είναι τόσο βοηθητικά σε μια διαδικασία προσωπικής αναζήτησης.
Συχνά τα οικογενειακά άλμπουμ συμπεριλαμβάνουν «ξεχασμένους» ανθρώπους, μυστικά, μύθους, «κλειστά ντουλάπια» και «ζουμερές» αλήθειες, διαστρεβλωμένα περιστατικά ή περιστατικά που μπορεί να έχουν αποκοπεί από τις σελίδες τους.
Οι Martin και Spence αναφέρουν ότι στις ομαδικές συνεδρίες και στα βιωματικά εργαστήρια οι συμμετέχοντες δουλεύουν με επιλεγμένες από τα οικογενειακά άλμπουμ φωτογραφίες, προκειμένου να φωτίσουν τις κρυμμένες από την νοσταλγία απουσίες και σιωπές. Δουλεύοντας σε ζευγάρια, καθένας από τους συντρόφους φέρνει τις δικές του φωτογραφίες και έτσι υποβοηθιούνται να ανοίξουν παλιά, κρυμμένα συναισθήματα, βυθισμένες αναμνήσεις και διερευνήσουν τις προσωπικές τους ταυτότητες.
O Kopytin υπενθυμίζει ότι εφόσον οι φωτογραφίες τραβιούνται από κάποιο φυσικό πρόσωπο, τον φωτογράφο, η προοπτική του, η σχέση μαζί του και η προσωπική του ιστορία αναπόφευκτα υπονοούνται στην φωτογραφία.
Πολύ εύστοχα λοιπόν, τα οικογενειακά άλμπουμ έχουν περιγραφεί από την Weiser ως «η σοφίτα στις καρδιές των ανθρώπων». Οι οικογενειακές φωτογραφίες συμπεριλαμβάνονται στα πράγματα που οι άνθρωποι θρηνούν περισσότερο όταν χάνονται οι ιδιοκτησίες τους από κάποια καταστροφή. Και παρ΄ότι τα οικογενειακά άλμπουμ δεν είναι αντικείμενα τέχνης, η ιστορία που διαδραματίζεται μέσα στις σελίδες τους θα είναι πάντα συλλεκτική.
-
• Τα Οικογενειακά Άλμπουμ είναι μια από τις Τεχνικές που χρησιμοποιούνται στην Φωτοθεραπεία.
Στο παρόν άρθρο η έννοια της οικογένειας χρησιμοποιείται όχι με τον στενό, τυπικό ορισμό της αλλά με έναν πιο διευρυμένο, ο οποίος περιλαμβάνει όλο το υποστηρικτικό δίκτυο, το δίκτυο των συγγενών και φίλων που την αποτελούν.
- Για τον Rosy, M. βλέπε : doi: 10.1080/13642530902723074.
-
- Spence J. , για το βιβλίο “Putting myself in a picture : A political, personal and photographic autobiography”, (1986), London: Camden Press βλέπε:
https://www.amazon.com/Putting-Myself-Picture-Photographic-
Spence J. And Holland P., για το βιβλίο “Family snaps: The meaning of Domestic Photography, (1991), βλέπε: https://academic.oup.com/screen/article-
-Για την Weiser J. βλέπε: www.phototherapy.com
https://phototherapytherapeuticphotography.files.wordpress.com/2014/10/weiser_cata_news_07.pdf
- Scheafer C. για το βιβλίο “ Innovative interventions in child and adolescent therapy:, (1988), βλέπε: https://catalogue.nla.gov.au
- Για τον Kopytin, A., βλέπε: https://www.tandfonline.com
Φωτογραφία εξωφύλλου: Παύλος Κούρκαφας/ Φωτογραφικός Κύκλος