Σκηνές ζηλοτυπίας, αρμονικά ταιριάσματα, στενάχωρα διαζύγια, επανασυνδέσεις: οι διακυμάνσεις στην προσωπική ζωή των καλλιτεχνών, οι σεξουαλικές τους κατακτήσεις και τα σημάδια της συντριβής στον ερωτικό τομέα συνέβαλαν στην εξέλιξη της μοντέρνας τέχνης
«Όταν δουλεύαμε, ήμασταν σχεδόν σαν ένας άνθρωπος», δήλωνε η φωτογράφος Lee Miller για τη συνεργασία με τον εραστή και ομότεχνό της, Μan Ray. H ερωτική τους σχέση, τρικυμιώδης, άντεξε μόλις 3 χρόνια, ωστόσο τα τεκμήρια από τα κοινά τους projects μαρτυρούν πώς η συνύπαρξή τους σε ένα studio υπήρξε επωφελής και για τους δύο! Η έκθεση «Couples modernes» στο Centre Pompidou στο Metz ανατρέχει στην ιστορία της μοντέρνας τέχνης παρουσιάζοντας ζευγάρια εικαστικών καλλιτεχνών, αρχιτεκτόνων, σχεδιαστών, λογοτεχνών και κινηματογραφιστών που έδρασαν μαζί αγαπημένοι, επηρεάζοντας ο ένας τον άλλο θετικά στην τέχνη τους, αλλά και εκείνα στα οποία ο ανταγωνισμός άφηνε ελάχιστα περιθώρια για μια υγιή σχέση, ωστόσο πυροδοτούσε τη δημιουργικότητά τους.
Η ιστορία έχει να επιδείξει, επίσης, περιπτώσεις εικαστικών που έμειναν για πολλά χρόνια στη σκιά του συντρόφου τους, είτε επειδή ο ένας από τους δύο υπήρξε πιο ισχυρή προσωπικότητα, είτε επειδή η φήμη του ενός άφηνε μικρές πιθανότητες να ανελιχθεί στον ίδιο χώρο και ο άλλος. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι τόσο αυτή της φωτογράφου Lucia Moholy και του πολυδιάστατου καλλιτέχνη László Moholy-Nagy, με τον δεύτερο να καρπώνεται μεγάλο μέρος της δουλειάς της συζύγου του, όσο και των Delaunays, αφού λέγεται πως η Sonia Delaunay εγκατέλειψε τη ζωγραφική και στράφηκε στις εφαρμοσμένες τέχνες για σχεδόν σαράντα χρόνια, αφήνοντας χώρο ώστε να αναδειχθεί το ταλέντο του αγαπημένου της, Robert Delaunay.
—Η έκθεση θα βρίσκεται στο Centre Pompidou-Metz έως τις 20/08 (www.centrepompidou-metz.fr) και στο Barbican Centre του Λονδίνου από τις 10/10 έως τις 27/01/2019 (www.barbican.org.uk)
Φωτογραφικό πορτρέτο των Theo και Nelly Doesburg από τη Lucia Moholy, Σεπτέμβριος 1921. Δεξιά: Πορτρέτο της Nelly –ή Pétro, όπως τη φώναζαν– από τον Theo, 1919.
Τheo & Nelly van Doesburg
To καλοκαίρι του 1920, η Ολλανδή μουσικός Nelly van Moorsel γνώρισε στον Καλλιτεχνικό Κύκλο της Χάγης τον Τheo van Doesburg, ιδρυτή του καλλιτεχνικού κινήματος De Stijl, ο οποίος καταπιανόταν με τη ζωγραφική, τη συγγραφή, την ποίηση και την αρχιτεκτονική. Ήταν 21 χρονών και 16 χρόνια μικρότερή του, ωστόσο δεν δίστασε να τσακωθεί με την οικογένειά της για χάρη του. Έγινε η τρίτη του σύζυγος και τον ακολουθούσε στα ταξίδια του, όπου εκείνος έδινε διαλέξεις κι εκείνη τον συνόδευε στο πιάνο. Μετά τον θάνατό του το 1931, η Nelly διοργάνωσε την πρώτη αναδρομική έκθεση του έργου του στο Stedelijk Museum στο Άμστερνταμ και ανέλαβε να διαδώσει τις θεωρίες του στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Η Ray και ο Charles Eames ποζάρουν στον υπό κατασκευή σκελετό του Case Study House n°8, 1949
Charles & Ray Eames
«Ό,τι κάνω εγώ, η Ray μπορεί να το κάνει καλύτερα», δήλωνε ο αρχιτέκτονας, σχεδιαστής και κινηματογραφιστής Charles Eames για τη σύζυγό του. Γνωρίστηκαν στο Πανεπιστήμιο το 1941 και για σχεδόν 40 χρόνια εργάζονταν μαζί στο ίδιο studio, εστιάζοντας στην αρχιτεκτονική, τη δημιουργία επίπλων, τον βιομηχανικό σχεδιασμό και τη φωτογραφία. Με σπουδές στη ζωγραφική, η Ray δεν παραδεχόταν πως παρέκκλινε του αντικειμένου της. «Απλώς άλλαξα την παλέτα μου», τόνιζε.
Η Leonora Carrington και ο Max Ernst φωτογραφημένοι από τη Lee Miller στην Κορνουάλη, 1937. Δεξιά: Max Ernst, «Attirement of the Bride», 1940.
Max Ernst & Leonora Carrington
H Βρετανίδα ζωγράφος Leonora Carrington είδε τη δουλειά του Μax Ernst τo 1936 στη Διεθνή Έκθεση Σουρεαλιστών στο Λονδίνο. Το 1937 τον συνάντησε στη διάρκεια ενός δείπνου. Ερωτευμένη μαζί του, τον ακολούθησε στο Παρίσι και συνδέθηκε με τον Κύκλο των Σουρεαλιστών: Man Ray, Lee Miller, Paul Éluard, Marchel Ducamp, Joan Mirό. Δεν προσπάθησε ποτέ να ενταχθεί στο κίνημα, ωστόσο η εικονογραφία της με τα φανταστικά πλάσματα φαινόταν να περικλείει τις αρχές του πρωτοποριακού εικαστικού και λογοτεχνικού ρεύματος. Με το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Ernst φυγαδεύτηκε στην Αμερική και παντρεύτηκε την Peggy Guggenheim. Ο γάμος διαλύθηκε το 1941, όμως οι δύο καλλιτέχνες δεν ξαναβρέθηκαν.
H Sophie Taeuber-Arp, Ζυρίχη 1920 (φωτ: Nic Aluf). Δεξιά: Jean Arp και Sophie Taeuber-Arp, «Symétrie pathétique», 1916-1917.
Jean Arp & Sophie Taeuber-Arp
Το φθινόπωρο του 1915, ο Γάλλος γλύπτης, ζωγράφος και ποιητής Jean Arp, ένα από τα πιο δημιουργικά μυαλά των αρχών του 20ού αιώνα, γνώρισε στη Ζυρίχη την ανοιχτόμυαλη Ελβετίδα Sophie Taeuber, από τις εμβληματικές φυσιογνωμίες του ντανταϊσμού. Παντρεύτηκαν το 1922 και παρέμειναν μαζί έως το θάνατό της, το 1943. Αν και μοιράζονταν τις ίδιες ιδέες γύρω από την τέχνη, η καλλιτεχνική τους προσέγγιση ήταν εντελώς διαφορετική. Τα έργα που υπέγραψαν μαζί υπογραμμίζουν την επίδραση που ασκούσε ο ένας στον άλλον.
André Breton και Jacqueline Lamba, 1935 (φωτ. Claude Cahun). Δεξιά: André Breton, Jacqueline Lamba, Yves Tanguy, «Cadavre exquis», 7 Φεβρουαρίου 1938.
André Breton & Jacqueline Lamba
Η Jacqueline Lamba ρωτούσε τη φίλη της, Dora Maar, πού συχνάζουν οι σουρεαλιστές. Τo 1934 γνώρισε στο παρισινό Café de la Place Blanche τον Αndré Breton, «πατέρα» του κινήματος. Γοητευμένη από το πνεύμα του, τον παντρεύτηκε τρεις μήνες αργότερα. Παρότι ο διάσημος άντρας την αναφέρει συχνά στα ποιήματά του, εκείνη έμεινε στη σκιά του. Το 1943 χώρισαν και η Lamba συμμετείχε σε μια έκθεση με έργα γυναικών καλλιτεχνών που διοργάνωσε η Peggy Guggenheim στη Νέα Υόρκη.
Η Dorothea Tanning και ο Max Ernst φωτογραφημένοι στο γλυπτό του Ernst με τίτλο «Capricorn», 1947.
Max Ernst & Dorothea Tanning
To 1942, ο Max Ernst επισκέφθηκε στη Νέα Υόρκη την Αμερικανίδα ζωγράφο Dorothea Tanning για να δει το έργο της The Birthday. Στη συνέχεια, έμεινε για να παίξουν μια παρτίδα σκάκι. Η γνωριμία και η διαμονή τους σε μια απομονωμένη εκείνη την εποχή περιοχή στην Αριζόνα τροφοδότησε και τους δύο με νέες ιδέες. Παντρεύτηκαν το 1946 και έμειναν μαζί μέχρι τον θάνατό του, το 1976.
Μακέτα του σπιτιού και στούντιο των Diego Rivera και Frida Kahlo στο Μεξικό, που σχεδίασε ο Juan O'Gorman. Δεξιά: Το ζευγάρι το 1939 (φωτ. Nickolas Muray).
Diego Rivera & Frida Kahlo
Tο 1927 η Frida Κahlo γνώρισε στο Μεξικό τον Diego Rivera και του ζήτησε να σχολιάσει τη δουλειά της. Παντρεύτηκαν δύο χρόνια αργότερα. Η σχέση τους ήταν δύσκολη από την αρχή έως το τέλος. Επί 25 χρόνια ζωγράφιζαν ο ένας τον άλλο, αποτυπώνοντας την πορεία της σχέσης τους και τα αισθήματα που έτρεφαν ο ένας για τον άλλο. Οι δηλώσεις λατρείας της πρωτοπόρου καλλιτέχνιδας «Ο Diego ήταν τα πάντα για μένα, ο εραστής μου, το παιδί, το σύμπαν μου» δίνουν συχνά τη θέση τους σε πικρόχολα σχόλια. «Δύο σοβαρά ατυχήματα είχα στη ζωή μου. Το ένα ήταν με το λεωφορείο, το άλλο η γνωριμία μου με τον Diego. O Diego ήταν σίγουρα το χειρότερο που μου συνέβη».
Ο Josef και η Anni Albers, 1935. Δεξιά: Josef Albers, «Affectionate (Homage to the Square)», 1954.
Josef & Anni Albers
Ο Josef και η Anni Albers, από τους πρωτοπόρους του ευρωπαϊκού μοντερνισμού, γνωρίστηκαν στη σχολή Bauhaus στη Βαϊμάρη το 1922. Ζωγράφος, δάσκαλος και θεωρητικός του χρώματος εκείνος, σχεδιάστρια υφασμάτων, πλέκτρια, συγγραφέας και χαράκτρια εκείνη, δεν αισθάνθηκαν ποτέ την ανάγκη να υπογράψουν ένα έργο από κοινού. Συμπορεύτηκαν αγαπημένοι έως τον θάνατο του Josef το 1976 στο Κονέκτικατ. Όπως αναφέρεται στην επίσημη ιστοσελίδα του ιδρύματος που φέρει το όνομά τους, έμοιαζαν με θρησκευτική σέκτα που την απάρτιζαν δύο μόνο πιστοί, οι οποίοι κυνηγούσαν την τέχνη τους απερίσπαστοι από τάσεις και εφήμερες μόδες του καλλιτεχνικού κόσμου.
Man Ray, « Modèle de La Prière - Autoportrait avec un nu allongé», περ. 1930
Man Ray & Lee Miller
Η 22χρονη Αμερικανίδα καλλονή Lee Miller συνάντησε τον Man Ray την άνοιξη του 1929, σ’ ένα μπαρ κοντά στο Μονπαρνάς. «Ήταν προγραμματισμένο να βρεθώ εκεί, τον κυνηγούσα», είχε δηλώσει σε μια από τις συνεντεύξεις της. Μαγεμένος από την ομορφιά της εκείνος, της έδωσε μια αναδιπλούμενη Kodak και της έμαθε όσα ήξερε. Γρήγορα, η Miller εγκατέλειψε τον ρόλο της μαθήτριας και διεκδίκησε ισότιμο ρόλο στα καλλιτεχνικά τους projects. H σχέση τους πέρασε διάφορα στάδια. O Ray αμφιταλαντεύτηκε ανάμεσα στην επιθυμία του να τη βοηθήσει με την καριέρα της και να την κρατήσει για τον εαυτό του. Το 1932, μετά από ένα ξέσπασμα ζήλιας του σουρεαλιστή δημιουργού, η Miller έβγαλε εισιτήριο άνευ επιστροφής για Αμερική.
Στη φωτογραφία του Robert Sennecke, «Χωρίς τίτλο», ο Raoul Hausmann και η Hannah Höch στην πρώτη διεθνή ντανταϊστική φουάρ στο Βερολίνο, 1920. Δεξιά: Hannah Höch, «Für ein Fest gemacht», 1936.
Raoul Hausmann & Hannah Höch
Ο έρωτας της πρωτοπόρου του φωτομοντάζ Hannah Höch και του ντανταϊστή καλλιτέχνη και ποιητή Raoul Hausmann υπήρξε «θυελλώδης». Γνωρίστηκαν στο Βερολίνο το 1915, την περίοδο που εκείνη σπούδαζε εφαρμοσμένες τέχνες στη Βασιλική Ακαδημία. Οι εντάσεις στη σχέση τους προκαλούνταν με πολλές αφορμές. Η απροθυμία του Ηausmann να χωρίσει τη γυναίκα του, η συνεχής διάθεσή του να επικρίνει την ερωμένη του σε θέματα τέχνης, αλλά και τα σαρκαστικά του σχόλια για τη χειραφέτηση των γυναικών έφεραν το τέλος μετά από 7 χρόνια.
Φωτογραφίες: Copyright Lee Miller Archives, England 2018. All rights reserved www.leemiller.co.uk. Copyright 1943, 2018 Eams Office LLC/eamsoffice.com.
Κείμενο: Ξένια Γεωργιάδου
Πηγή: Gynaika Magazine