Σε όλους μας είναι γνωστή η δράση και το σπουδαίο έργο της Ελληνίδας φωτογράφου Βούλας Παπαϊωάννου. Ποιος γνωρίζει όμως πως με τη Μαρία Χρουσάκη «ήσαν αχώριστες φίλες» και συχνά έφευγαν για φωτογραφικές εκστρατείες, κατά τα λεγόμενα του Κώστα Μπαλάφα;
Η Μαρία Χρουσάκη γεννημένη στη Σμύρνη τον Δεκέμβριο του 1899, υπήρξε το δεύτερο παιδί από τα τρία παιδιά του εισοδηματία Γιάννη Χρουσάκη και της Κλεώνης, σπούδασε ωδική, πιάνο και ζωγραφική στο εργαστήριο του Παύλου Μαθιόπουλου. Με την εύπορη οικογένεια της ταξίδευε κάθε χρόνο από το 1921 μέχρι το 1926 σε πόλεις της Μεγάλης Βρετανίας, Γερμανίας, Ιταλίας, Ελβετίας Γαλλίας και Βελγίου.
Από γραπτή μαρτυρία του ανιψιού της, Ίωνα Βορρέ, η Μαρία Χρουσάκη περιγράφεται από τον ίδιο ως μία «ευαίσθητη, ταλαντούχος, γενναιόφρων και με σπάνια συμπόνια για τους συνανθρώπους της, παρόλα αυτά, υπήρξε άνθρωπος μοναχικός και σεμνός από τη φύση της. Αναγκάσθηκε από νωρίς να αντλήσει δύναμη και να διαφύγει από τον εσωτερικό της κόσμο, έχοντας ζήσει τη θλίψη μίας δια βίου απόρριψης εκ μέρους του μόνου άνδρα που αγάπησε ποτέ».
Κάτι που όμως τελικά την εξέλιξε σε ένα δραστήριο και δυναμικό άνθρωπο αφιερώνοντας τη ζωή της στην υπηρεσία του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού και της φωτογραφίας.
Το 1926 αποφοίτησε τη Σχολή Δοκίμων Εθελοντριών Αδελφών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού παρακάμπτοντας την υψηλή κοινωνικής της τάξηακολουθεί την καριέρα τής εθελόντριας νοσοκόμας όπου έρχεται να συμπληρώσει το Μητρώο της Διεύθυνσης Νοσηλευτικής του ΕΕΣ πως υπήρξε «πολυσήμαντη, πολυεπίπεδη, διεκρινόνταν πάντα από προθυμία, επιμέλεια, ευσυνειδησία, πειθαρχία και σεμνότητα, με μνεία στο μεγάλο φάσμα του έργου της». Το 1963 φτάνει στο βαθμό της Επιθεωρήτριας.
Το φωτογραφικό της έργο αποτελείται από 35 λευκώματα μεσαίου φορμά 6x6 ή 9x9. Αλλά και ασυνήθιστων μεγεθών όπως 8,5x11,5 – 8x13 – 9x12 εκατοστών. Ο λόγος αυτών είναι για να μην γίνεται χρήση μεγεθυντήρων αφού ήταν όλα ευανάγνωστα . Δύο από τα λευκώματα έχουν οικογενειακές και προσωπικές φωτογραφίες. Τα πρώτα της λευκώματα της περιείχαν τέσσερα παράθυρα σε μαύρο φόντο και λεζάντες με λευκό μελάνι, τα μεταγενέστερα όμως είχαν λευκές σελίδες με αύξοντα αριθμό του αρνητικού και περιγραφή της τοποθεσίας, χωρίς όμως τη χρονολογία.
Η φωτογραφική ματιά της Μαρίας Χρουσάκη επικεντρωνόταν στην ύπαιθρο και σπάνια στο αστικό τοπίο. Προσπαθούσε να αποτυπώσει τα ήθη, τα έθιμα, τις τοπικές ενδυμασίες, γενικά τις παραδόσεις της χώρας μας που για αυτήν αποτελούσαν πάντα μία διαφορετική όψη της αισθητικής που είχε γαλουχηθεί. Το πορτραίτο είναι κάτι που αποφεύγει και αν υπάρχει φαίνεται κάποια σκηνοθετημένη καθοδήγηση, πολλές φορές προτιμά να φωτογραφίζει άτομα από απόσταση. Στο φωτογραφικό της ταξίδι αποτυπώνονται με μεγάλη επιμονή παραδοσιακά επαγγέλματα όπως αργαλειούς στην Αράχωβα ή πλέξιμο διχτυών στην Κέρκυρα. Επίσης σχολαστικά καταγράφει αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά στοιχεία όπως αυλές, βρύσες, θύρες, ταβάνια αρχοντικών αλλά και τοπικές ενδυμασίες.
Ιδιαίτερη σημασία μπορούμε να δώσουμε στο Λεύκωμα 14 που την Άνοιξη του 1945 αρχίζει μια μεγάλη περιοδεία με το τμήμα εθελοντικής περίθαλψης του Αγγλικού Ερυθρού Σταυρού στην απελευθερωμένη πλέον Ελλάδα και συγκεκριμένα στις επιμέρους περιοχές της Λαμίας, Ιωαννίνων, Θεσσαλονίκης και Λαγκαδά. Ένα λεύκωμα πιο χαρούμενο από τα άλλα όπου παρουσιάζονται και οι τέσσερις εποχές στα προαναφερθέν μέρη, σε μία Ελλάδα μεν πληγωμένη αλλά ελεύθερη. Η πορεία συνεχίζεται μέχρι και το 1948 όπου ταξιδεύει στη Μυτιλήνη και τον Έβρο για να βοηθήσει και να μεταφέρει μεγάλο αριθμό παιδιών σε ασφαλείς περιοχές. Μέσα από τη λεπτομερή παρατήρηση των εικόνων της αντλούμε συγκλονίστηκες λεπτομέρειες που αποτελούν μεγάλο ιστορικό κεφάλαιο. Επίσης το 1953 συνεχίζοντας το έργο της βοηθώντας τους σεισμοπαθείς της Πάτρας και της Κεφαλονιάς.
Το 1954 εξελέγη μέλος στην Ελληνική Φωτογραφική Εταιρία και το Δεκέμβριο του 1956 προβιβάσθηκε σε τακτικό μέλος της. Σιγά σιγά άρχιζε να γίνεται γνωστή, δημοσιεύονται φωτογραφίες της σε αρκετά τεύχη της ΕΦΕ.
Τη δεκαετία του 1960 ασχολείται με τις έγχρωμες φωτογραφίες με μεγάλη επιτυχία που με τα γραφόμενα της εποχής
«ολίγοι ημπορούν να συγκριθούν με την Διδα Χρουσάκη εις το θέμα μιας ευσυνειδήτου και καλλιτεχνικής Documentation».
Το 1968 απενεμήθη η τιμητική διάκριση της FIAP (ο παγκόσμιος οργανισμός που υπάγεται η ΕΦΕ ) ,
«δια καλλιτεχνικήν επίδοσιν εις την Φωτογραφικήν Τέχνην».
Φωτογραφίες εκτέθηκαν στο 7ο Διεθνές Φωτογραφικό Salon της Ιαπωνίας το 1934, και στη 2η έκθεση Διεθνούς φωτογραφικής Τέχνης στο Κάιρο το 1947.
Επίσης διαφάνειες των έγχρωμων φωτογραφίών της προβλήθηκαν στον Καναδά και τις διέθεσε σχεδόν δωρεάν στον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού , κατοχυρώνοντας όμως μονοπωλιακά τα δικαιώματα ο ΕΟΤ η φωτογράφος έχασε τα πνευματικά δικαιώματα των έργων της…
Τέλος το 1971 το αρχείο της Μαρίας Χρουσάκη περιήλθε και σώζεται στην Εθνική Πινακοθήκη, χάρη στον τότε διευθυντή της, Μαρίνο Καλλιγά.
Τον Αύγουστο του 1972 η φωτογράφος πεθαίνει στην Αθήνα.
