Το διάφραγμα είναι ένα μέγεθος που καθορίζει το άνοιγμα του φωτογραφικού φακού και συνεπώς και την ποσότητα του φωτός που περνάει από αυτόν. Το διάφραγμα του φακού είναι η μία από τις τρεις παραμέτρους (οι άλλες δύο είναι η ταχύτητα και το ISO) που καθορίζουν την έκθεση στο φως που υπόκειται ο αισθητήρας της φωτογραφικής μηχανής ή το φιλμ.

Το διάφραγμα είναι ένα αδιάστατο μέγεθος, δεν μετριέται δηλαδή σε μοναδες μήκους ή σε κάτι αντίστοιχο, καθώς είναι ο λόγος της απόστασης του φακού από την επιφάνεια εστίασης δια τη διάμετρο του φακού. Η τιμή λοιπόν του διαφράγματος, Ν, προκύπτει απο τον παρακάτω τύπο:

Ν = f / D 

όπου f η εστιακή απόσταση του φακού, π.χ. 50mm και D η διάμετρός του.

Έτσι για παράδειγμα, ένας φακός 50mm/1.7 θα αναμένουμε να έχει διάμετρο d = f/N = 50/1.7 = 29mm. Και όπως φαίνεται στην παρακάτω φωτογραφία, αυτό είναι αλήθεια!

Αν και το σύμβολο f χρησιμοποιείται για την εστιακή απόσταση των φακών, το διάφραγμα επίσης εκφράζεται με παρόμοιο τρόπο ως f/N όπου Ν η τιμή του διαφράγματος. Έτσι διάφραγμα με τιμή 11 θα αναφέρεται ως f/11.

Όσο κλείνει το διάφραγμα, αυξάνεται η τιμή του Ν γιατί ελαττώνεται η διάμετρος του φακού που είναι ο παρανομαστής στο παραπάνω κλάσμα. Άρα, ένα διάφραγμα f/11 θα αφήνει λιγότερο φως να περνάει απο ένα διάφραγμα f/4.

Στη φωτογραφία χρησιμοποιείται η έννοια του f-stop. Κάθε f-stop είναι ένα βήμα διαφράγματος που επιτρέπει σε μία ακόμα “μονάδα φωτός” να περνάει μέσα από το φωτογραφικό φακό.

Ωστόσο, οι μεταβολές στην τιμή του f-stop δεν είναι ανάλογες του φωτός που περνάει μέσα απ’τον φακό. Αυτό σημαίνει ότι αν ανοίξουμε το διάφραγμα απο f/8 σε f/4, δε θα περάσει το διπλάσιο φως. Για να περάσει μία ακόμα “μονάδα φωτός” απο το φακό, εφαρμόζεται ο τύπος

Ν = √2av

όπου AV μία “μονάδα φωτός”. Έτσι για να αυξάνεται κάθε φορά το φως που περνάει από τον φακό κατά μία μονάδα, η κλίμακα των f-stops για τη συνήθη χρήση των φωτογραφικών φακών φαίνεται παρακάτω:

Πληροφοριακά αναφέρουμε οτι το διάφραγμα του ανθρώπινου ματιού κινείται σε ένα ισοδύναμο εύρος απο f/8 έως f/2 περίπου.

Εκτός όμως από το να επιτρέπει τη διέλευση περισσότερου ή λιγότερου φωτός από το φωτογραφικό φακό, το διάφραγμα είναι υπεύθυνο και για το βάθος πεδίου στη φωτογραφία.

Το βάθος πεδίου είναι ένα μέτρο του πόσο μακριά απο το εστιασμένο θέμα είναι εστιασμένα και τα υπόλοιπα στοιχεία του κάδρου. Έτσι μεγάλο βάθος πεδίου σημαίνει ότι τα περισσότερα στοιχεία του κάδρου είναι εστιασμένα ενώ μικρό ή ρηχό βάθος πεδίου σημαίνει ότι μόνο το σημείο που έχουμε εστιάσει είναι “καθαρό” ενώ τα περισσότερα στοιχεία εμπρός και πίσω του είναι θολά.

Κλειστό διάφραγμα, τα πάντα εστιασμένα:

Ανοιχτό - ρηχό διάφραγμα, ανεστίαστο φόντο:

Είναι φανερό ότι στη φωτογράφιση τοπίου επιδιώκεται να έχουμε μικρό (κλειστό) διάφραγμα και στη φωτογράφιση πορτραίτων, τις περισσότερες φορές μεγάλο (ανοιχτό) διάφραγμα. Ωστόσο το πολύ μικρό διάφραγμα δημιουργεί το φαινόμενο της περίθλασης (diffraction) με αποτέλεσμα τα άκρα των σχημάτων της φωτογραφίας να φαίνονται θολά.

Ενδεικτικά το βέλτιστο διάφραγμα για φωτογράφιση τοπίου σε σχέση με τον αισθητήρα των φωτογραφική μηχανής είναι:

Ωστόσο, επειδή ο κάθε φακός είναι διαφορετικός, το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι να δοκιμάσετε μερικές λήψεις με διαφράγματα γύρω από τα παραπάνω και να κρίνετε μόνοι σας τι ταιριάζει καλύτερα στη δική σας αισθητική. Γιατί ας μην ξεχνάμε ότι η φωτογραφική μηχανή και ο φακός της δεν είναι παρά μόνο ένα εργαλείο που μας βοηθάει να εκφραστούμε! 

Λίγα λόγια για τον Τίμο Λύτρα

Ο Τίμος Λύτρας ταξιδεύει συχνά στην Ελλάδα και τον κόσμο απ’ όπου και αντλεί συνήθως αλλά όχι αποκλειστικά θέματα για τις φωτογραφίες του. Είναι μέλος της φωτογραφικής ομάδας Photomind (www.photomind.gr) και έχει συμμετάσχει στις εκθέσεις:

“Ουτοπική πόλη”, 10η εικαστική έκθεση Ελευσίνας (Ιούνιος 2018, Ελευσίνα)

“Landscapes” (Ιούνιος 2018, Blank Wall Gallery, Αθήνα)

“The Pinhole World” (Απρίλιος-Μάϊος 2018, Frank's Bar, Norwich)

“Portraits” (Μάρτιος 2018, Blank Wall Gallery, Αθήνα)

“Πανοραμική φωτογραφία” (Μάρτιος 2018, ΕΦΕ - Ελληνική Φωτογραφικη΄Εταιρεία, Αθήνα)

“Trust me I’m a photographer” (Νοέμβριος 2017, iFocus gallery, Αθήνα)

“Ταξίδι”, 9η εικαστική έκθεση Ελευσίνας (Ιούνιος 2017, Πολιτιστικό Κέντρο Λ. Κανελλόπουλος, Ελευσίνα)

"As Time Goes By" (Φεβρουάριος 2016, Boo bar, Αθήνα)

“Αστυγραφίες” (Δεκέμβριος 2015 - Ιανουάριος 2016, Αθήνα)

“Fenêtres sur Athènes / ΑΘΗΝΑ ΘΕΑ” (Νοέμβριος 2016 - Ιανουάριος 2017, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα) 

“Fenêtres sur Athènes / ΑΘΗΝΑ ΘΕΑ” (Νοέμβριος 2015 - Μάρτιος 2016, Cité de l’architecture & du patrimoine, Παρίσι) 

και έχει παρουσίες στην ηλεκτρονική εφημερίδα Doha News και στις ιστοσελίδες pinholista.com, kiosk of democracy και ifocus.gr 

http://dohanews.co/photos-doha-in-infrared-by-timos-lytras/

http://pinholista.com/timos-lytras/

http://kioskderdemokratie.blogspot.com/2018/05/people-of-beirut-timos-lytras-greece.html

https://ifocus.gr/visual-stories/trust-me-i-am-a-photographer/303-timos-lutras