Η φωτογραφική έκθεση εξαρτάται από τρεις παράγοντες: Την ταχύτητα του κλείστρου, το άνοιγμα (διάφραγμα) του φακού και την ευαισθησία του μέσου "αποθήκευσης" της εικόνας, φιλμ ή αισθητήρα, που σχεδόν πάντα αναφέρεται ως “ISO”. Σήμερα θα μπούμε λίγο βαθύτερα στην έννοια αυτή.
Ο όρος ISO αναφέρεται στον Παγκόσμιο Οργανισμό Τυποποίησης, “Intenational Standards Organisation”. Στην καθημερινή ορολογία όμως η λέξη ISO αναφέρεται σε ένα πρότυπο, έναν τρόπο δηλαδή περιγραφής ενός αντικειμένου ή μιας διαδικασίας, κοινό για όλο τον κόσμο. Ένα πρότυπο για παράδειγμα είναι οι διαστάσεις του χαρτιού Α4: σκεφτείτε να υπήρχαν διαφορετικά μεγέθη χαρτιού έστω και με μισό εκατοστό διαφορά και κάθε μάρκα να παρήγαγε το δικό της χαρτί που δεν θα χωρούσε στον εκτυπωτή της άλλης μάρκας! Τυποποιώντας το μέγεθος αυτό που λέγεται χαρτί Α4 δημιουργούμε μία κοινή γλώσσα επικοινωνίας και περιγραφής του σε όλο τον κόσμο. Έτσι αντίστοιχα στην εποχή του φιλμ με κάποιο τρόπο έπρεπε να περιγραφεί η ευαισθησία του φιλμ και δημιουργήθηκε μία κλίμακα που έγινε ευρέως γνωστή ως ISO γιατί περιγράφεται αναλυτικά στο πρότυπο ISO 5800 για το αρνητικό φιλμ. Σύμφωνα με την κλίμακα αυτή η ευαισθησία του κάθε φιλμ είναι συγκεκριμένη ανεξάρτητα του κατασκευαστή του (Kodak, Fuji, Agfa κλπ). Όταν λοιπόν αγοράζαμε παλιότερα ένα “κατοστάρι” ή “τετρακοσάρι” φιλμ, ξέραμε ότι το φιλμ αυτό είχε τη συγκεκριμένη δεδομένη ευαισθησία για οποιαδήποτε φωτογραφική μηχανή.
Οι ψηφιακοί αισθητήρες που αντικατέστησαν το φίλμ έχουν και αυτοί την ευαισθησία τους. Έτσι, για να υπάρξει μία λογική συνέχεια στους φωτογράφους συνέχισε να χρησιμοποιείται η ίδια κλίμακα και η ίδια λογική του φιλμ. Εάν λοιπόν για μία συγκεκριμένη σκηνή χρειαζόταν ταχύτητα 160, διάφραγμα 5,6 και ISO 100 film, για την ίδια σκηνή, την ίδια ταχύτητα και το ίδιο διάφραγμα λέγαμε ότι ο αισθητήρας έχει ευαισθησία ISO 100.
Πώς όμως λειτουργεί ο αισθητήρας μιας φωτογραφικής μηχανής; Ο αισθητήρας μιας φωτογραφικής μηχανής ξέρουμε όλοι οτι αποτελείται από pixels. Τα pixels είναι ουσιαστικά μικρά ειδικά κρυσταλλικά στοιχεία που δέχονται στο μπροστινό τους μέρος φως και παράγουν στο πίσω μέρος τους ηλεκτρικό ρεύμα. Φανταστείτε λοιπόν το δυνατό φως να χτυπάει με πολλά φωτόνια ένα pixel το οποίο να παράγει αντίστοιχα πολλά ηλεκτρόνια και συνεπώς μεγάλη ένταση ηλεκτρικού ρεύματος. Στην περίπτωση του χαμηλού φωτισμού πολύ λίγα φωτόνια θα χτυπήσουν το pixel με αποτέλεσμα αυτό να παράγει πολύ λίγα ηλεκτρόνια. Ετσι ο αισθητήρας θα “ανεβάσει τα ISO” ενισχύοντας το ηλεκτρικό ρεύμα και αυξάνοντας ουσιαστικά την ευαισθησία του ώστε από τα λίγα φωτόνια που πέφτουν πάνω στο pixel να παραχθεί πάλι ικανός αριθμός ηλεκτρονίων για να δώσει εμφανές σχήμα στη φωτογραφία.
Η ψηφιακή φωτογραφία δίνει τη δυνατότητα στο φωτογράφο αντί να έχει δύο ή τρεις διαφορετικές μηχανές φορτωμένες με διαφορετικής ευαισθησίας φιλμ ή να περιμένει να τελειώσει το φιλμ και να το αντικαταστήσει με πιο ευαίσθητο, να μπορεί με ένα κουμπί να αλλάξει το ISO ανάλογα με τις φωτιστικές συνθήκες ειδικά σε περιπτώσεις όπως η είσοδος και έξοδος απο κλειστούς χώρους ή η φωτογράφιση τη νύχτα όπου οι φωτιστικές πηγές είναι μεταβαλλόμενες. Τέλος, η πιο πρόσφατη και βολική εξέλιξη της τεχνολογίας για τους σύγχρονους ψηφιακούς φωτογράφους είναι το Auto ISO, ένα από τα πιο χρήσιμα εργαλεία καθώς δίνει τη δυνατότητα στη φωτογραφική μηχανή να αυξομειώνει μόνη της την ευαισθησία του αισθητήρα ανάλογα με τη φωτεινότητα του κάδρου. Σχεδόν όλες οι φωτογραφικές μηχανές πια έχουν επιπλέον τη δυνατότητα ρύθμισης της ανώτερης τιμής του ISO σύμφωνα με την αισθητική και τις απαιτήσεις του φωτογράφου.
Αυτό είναι κάτι που όλοι μας πρέπει να σκεφτούμε να ρυθμίσουμε και να έχουμε διαθέσιμο κατά τις φωτογραφίσεις μας γιατί αυτοματοποιεί τη διαδικασία και μας βοηθάει να απολαμβάνουμε τη φωτογράφιση αντί να ταλαιπωρούμαστε και να χάνουμε χρόνο σε ρυθμίσεις.
Μη χάνετε χρόνο λοιπόν! Ρυθμίστε την μηχανή σας στο Auto ISO και απολαύστε τη διαδικασία της φωτογράφησης!
Το σχετικό λήμμα στην wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Film_speed#Film , περιλαμβάνει μια σειρά παραπομπών και εξειδικευμένων πληροφοριών για όποια και όποιον επιθυμεί να εμβαθύνει παραπάνω στις έννοιες της ευαισθησίας του φιλμ και του φωτογραφικού αισθητήρα.
Η στήλη αυτή δεν έχει σκοπό να αναλύσει σε επιστημονικό επίπεδο έννοιες της φυσικής, της οπτικής και των ηλεκτρονικών αλλά στοχεύει στο να παρουσιάσει τεχνικές πλευρές της φωτογραφίας στον μέσο φωτογράφο ανεξάρτητα απο το γνωσιακό του επίπεδο. Οι γνώστες των παραπάνω επιστημών ας συγχωρήσουν την απλοποιημένη παρουσίασή μας.
Τίμος Λύτρας
Ο Τίμος Λύτρας ταξιδεύει συχνά στην Ελλάδα και τον κόσμο απ’ όπου και αντλεί συνήθως αλλά όχι αποκλειστικά θέματα για τις φωτογραφίες του. Είναι μέλος της φωτογραφικής ομάδας Photomind (www.photomind.gr) και έχει συμμετάσχει στις εκθέσεις:
“Ουτοπική πόλη”, 10η εικαστική έκθεση Ελευσίνας (Ιούνιος 2018, Ελευσίνα)
“Landscapes” (Ιούνιος 2018, Blank Wall Gallery, Αθήνα)
“The Pinhole World” (Απρίλιος-Μάϊος 2018, Frank's Bar, Norwich)
“Portraits” (Μάρτιος 2018, Blank Wall Gallery, Αθήνα)
“Πανοραμική φωτογραφία” (Μάρτιος 2018, ΕΦΕ - Ελληνική Φωτογραφικη΄Εταιρεία, Αθήνα)
“Trust me I’m a photographer” (Νοέμβριος 2017, iFocus gallery, Αθήνα)
“Ταξίδι”, 9η εικαστική έκθεση Ελευσίνας (Ιούνιος 2017, Πολιτιστικό Κέντρο Λ. Κανελλόπουλος, Ελευσίνα)
"As Time Goes By" (Φεβρουάριος 2016, Boo bar, Αθήνα)
“Αστυγραφίες” (Δεκέμβριος 2015 - Ιανουάριος 2016, Αθήνα)
“Fenêtres sur Athènes / ΑΘΗΝΑ ΘΕΑ” (Νοέμβριος 2016 - Ιανουάριος 2017, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα)
“Fenêtres sur Athènes / ΑΘΗΝΑ ΘΕΑ” (Νοέμβριος 2015 - Μάρτιος 2016, Cité de l’architecture & du patrimoine, Παρίσι)
και έχει παρουσίες στην ηλεκτρονική εφημερίδα Doha News και στις ιστοσελίδες pinholista.com και ifocus.gr
http://dohanews.co/photos-doha-in-infrared-by-timos-lytras/
http://pinholista.com/timos-lytras/
https://ifocus.gr/visual-stories/trust-me-i-am-a-photographer/303-timos-lutras