Στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών το μάθημα επιλογής Ψηφιακή και Αναλογική Φωτογραφία, με τεχνική υποστήριξη, στούντιο και θάλαμο, ασχολείται με την ενδελεχή διδασκαλία της φωτογραφικής τεχνικής αλλά και κάθε τι που έχει να κάνει με τη δημιουργική φωτογραφία. Συνήθως, υπάρχει το αδιαχώρητο. Η νεανική τρέλλα και φαντασία του φοιτητόκοσμου δεν έχει πάψει ποτέ να εκφράζεται μέσα από ένα φακό εξερευνώντας ταυτόχρονα όλες τις δυνατότητες αυτής της έκφρασης.

Ο Αλέξανδρος Βούτσας, ψυχή του εργαστηρίου, εξασφαλίζει καθημερινά την άψογη λειτουργία του  και  είναι ταυτόχρονα υπεύθυνος  για τους αλλοδαπούς φοιτητές του προγράμματος Erasmus. Είναι δάσκαλος αλλά πρωτίστως συνεργάτης και συνοδοιπόρος σ ' αυτό το συναρπαστικό ταξίδι στον κόσμο της εικόνας. 'Ενας sui generis τύπος, με ευρύτητα πνεύματος, κοσμοπολίτικη διάθεση, ουσιαστικά επικοινωνιακός και γενναιόδωρα υποστηρικτικός. Κάπως έτσι δεν φανταζόμαστε όλοι τον ιδανικό δάσκαλο;

Ας τον γνωρίσουμε, λοιπόν, λίγο καλύτερα μέσα από τον διάλογο που κάναμε μαζί του.

-Αλέξανδρε, πως βρέθηκες στον χώρο της φωτογραφίας; Πότε κατάλαβες ότι το χόμπι θα μπορούσε να γίνει καριέρα ζωής;

Θυμάμαι από πολύ μικρός αγαπούσα τις όμορφες φωτογραφίες. Έκοβα εκείνες που μου έκαναν εντύπωση, στα περιοδικά, και τις επικολλούσα σε ένα τετράδιο για να τις έχω "δικές μου", ξεχωριστά από άλλα πράγματα. Πρώτο-ξεκίνησα να φωτογραφίζω τους γονείς μου, από τότε που ήμουν πέντε χρονών. Στην εφηβεία μου,προτιμούσα να μου πληρώνουν τα φωτογραφικά μου έξοδα παρά να μου δίνουν χαρτζιλίκι. Στα δεκαέξι μου για πρώτη φορά μπήκα στον σκοτεινό θάλαμο. Τότε ήταν που ένοιωσα τη μαγεία της φωτογραφίας. Η δίψα μου για μία βαθιά τεχνική και φιλοσοφική γνώση στη φωτογραφία με οδήγησαν, τελειώνοντας το λύκειο, στην Αμερική. Εκεί ολοκλήρωσα τις σπουδές μου: στο μάρκετινγκ, την επαγγελματική φωτογραφική εικονοποίηση και τις τυπογραφικές επιστήμες. 

Με τα εφόδια αυτά και την επιθυμία να μοιραστώ τις γνώσεις μου με άλλους, ξεκίνησα την εκπαιδευτική μου σταδιοδρομία. Από το 2000 είμαι μέλος του διδακτικού προσωπικού, στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών.

-Η υπόθεση φωτογραφία εξελίσσεται ολοένα και προσφέρει ευκολίες και υψηλού επιπέδου αποτελέσματα. Πώς ήταν τα πράγματα όταν ξεκίνησες; Μήπως, παρόλη την πρόοδο, υπήρχε «κάτι» που έχει πάψει πια να υπάρχει και σου λείπει; 

Το 1976 ξεκίνησα να φωτογραφίζω με την πρώτη μου μηχανή SLR, μια Canon AE-1. Την εποχή εκείνη η χειροκίνητη λειτουργία (Manual mode) ήταν ο δημοφιλέστερος τρόπος, όχι όμως ο μόνος. Αντίθετα με το τι γίνεται σήμερα, ο χρόνος λειτουργούσε ως σύμμαχος, για τη σταδιακή επίλυση των τεχνικών δυσκολιών και την περαίωση της φωτογραφικής διαδικασίας. Η προσωπική συμμετοχή σε όλη την φωτογραφική διαδρομή βοηθούσε στο οικοδόμημα της γνώσης.  Η γνώση  αυτή τεκμηρίωνε την μετέπειτα δημιουργία μιας γνώμης. Η τεχνολογική εξέλιξη και πρόοδος στον εξοπλισμό απάλυνε βάρη, εξοικονόμησε χρόνο και παρήγαγε καλύτερες εικόνες, για τούς φωτογράφους που ήσαν ήδη γνώστες και λειτουργοί τής “μακρύτερης και δυσκολότερης” διαδρομής.  Με τον καιρό, η προσωπική συμμετοχή στη διαδικασία άρχισε να λιγοστεύει. Ο χρόνος και ο καταναλωτισμός ξεκίνησε να διαμορφώνει το κοινωνικό τοπίο. Το άγχος να λειτουργούν όλοι με την τελευταία λέξη στην τεχνολογία και να διεκπεραιώνονται οι εργασίες το συντομότερο, έδειχνε να έχει πλέον μεγαλύτερο μέρισμα από την ομορφιά που μπορούσε να προσφέρει η εμπειρία τής διαδρομής. Αυτό λοιπόν που μου λείπει είναι η ουσιαστικότερη προσωπική συμβολή στη φωτογραφική εμπειρία, που εμβαθύνει και την κατανόηση βήμα-βήμα. 

- Kατέχοντας απόλυτα την τεχνογνωσία, ποιο είναι πιστεύεις το άλλο ή τα άλλα συστατικά για να παράγουμε μια οπτικά ενδιαφέρουσα φωτογραφία; 

Πέραν της τεχνογνωσίας και του άρτιου φωτογραφικού εξοπλισμού, η παρατήρηση, η πειθαρχία, η επανάληψη, η αυστηρή κριτική, η δίψα για πρόοδο, η καθημερινή φωτογράφιση, τα ταξίδια, τα μουσεία και οι πινακοθήκες, η μουσική που ακούμε, τα βιβλία που διαβάζουμε, η φαντασία μας, τα συναισθήματά μας, η εκπαίδευσή μας, η σωματική άσκηση, η γευσιγνωσία, η ικανότητα της απόλαυσης, ο έρωτας, η αγάπη, οι στόχοι, η διαχείριση και το μάθημα από μία αποτυχία, η υπομονή, η επιμονή αλλά και η προσαρμοστικότητα, αποτελούν σημαντικά συστατικά για την πρόοδο και την εξέλιξη της φωτογραφικής εικόνας.   

- Το γεγονός ότι κινείσαι καθημερινά σ' ένα χώρο εκκολαπτόμενων καλλιτεχνών και συνδιαλέγεσαι μαζί τους, τι εντυπώσεις σου αφήνει και πόσο επηρεάζει τη φωτογραφική σου εξέλιξη;

Η καθημερινή επαφή με τους φοιτητές και η κοινή παρουσία μας σε εικαστικές εκθέσεις και εκπαιδευτικά ταξίδια πάντα φέρνουν στην επιφάνεια τούς προβληματισμούς τους και την έκφραση αυτών μέσα από το έργο τους. Η διαρκής προσαρμογή στην σταδιακή και σταθερή εξέλιξη των φοιτητών, όπως και η διαφορετικότητα που υπάρχει σε κάθε ομάδα, βοηθά στη συνεχή και αποτελεσματική, προσωπική μου ενημέρωση.  Ως εκ τούτου, οι συναντήσεις αυτές σαφώς επηρεάζουν το φωτογραφικό μου έργο. Ο συντονισμός των ομαδικών εργασιών με έχει βοηθήσει επίσης στο να διακρίνω πράγματα και καταστάσεις που σχετίζονται με την γοητεία της ετερότητας.

- Τι σε εμπνέει κυρίως σήμερα για να επιλέγεις θέματα; Τι είναι αυτό που σε σπρώχνει στο επόμενο βήμα; Η εποχή μας, γενικά, είναι ευνοική στη δημιουργία ή τη δυσκολεύει;

Το κοινωνικό τοπίο, η κοινωνική αλλοτρίωση, ο πολιτισμός, η ετερότητα, η περιέργεια, η λεπτομέρεια και το κοινότυπο ως σημαίνοντα στοιχεία, είναι μερικές από τις πηγές έμπνευσης για τα φωτογραφικά θέματα που επιλέγω να ασχοληθώ. Η μεταλαμπάδευση της γνώσης και των αξιών προς τους μαθητευόμενους αποτελεί ένα επιπρόσθετο και σοβαρό κίνητρο για το επόμενο βήμα. Η εποχή μας, όπως κάθε εποχή, έχει ευκολίες και δυσκολίες. Η σημερινή εποχή χαρακτηρίζεται από πληθώρα τεχνολογικών επιτεύξεων, εύκολη και γρήγορη πρόσβαση στη γνώση, στα γεγονότα, στις εξελίξεις. Η ευρύτητα των κοινωνικών προβλημάτων έχει ανοίξει, διάπλατα, νέους φωτογραφικούς ορίζοντες. Βέβαια, η τεράστια πολυφωνία της φωτογραφικής παραγωγής προβάλλει δυσκολίες στην υποκειμενική απόσταξη μιας πραγματικότητας.

- Πόσο συνδέεσαι με το έργο σου κάθε φορά, Αλέξανδρε; Στο «Κρατικός Αερολιμήν Αθηνών», είδαμε εικόνες γεμάτες δύναμη αλλά και πολλή νοσταλγία ταυτόχρονα. Μπορείς να δουλέψεις αποστασιοποιημένα ή πάντοτε ψάχνεις θέμα να μιλήσει στην ψυχή σου;

Η επιλογή του κάθε έργου που αποφασίζω να αναλάβω και να περαιώσω πάντα συνοδεύεται από μια προσωπική σύνδεση, είτε συναισθηματική είτε αισθητική. Όταν η συναισθηματική σύνδεση είναι έντονη, μου δημιουργείται μια ανάγκη βαθύτερης αναζήτησης, η οποία με βοηθά στην πληρέστερη κατανόηση του εξωτερικού μου κόσμου. Στον επαγγελματικό χώρο, ενδέχεται να περιορίζεται στην ανάγκη διεκπεραίωσης ενός έργου με μια ποιοτική αρτιότητα. Το κίνητρο πάντα είναι ο τρόπος προβολής του ονόματος μου σε σχέση με την ποιότητα που επιδεικνύει ένα ολοκληρωμένο έργο.

«ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ- Το Αεροδρόμιο του χθες (1969-2001)»

- Ποια από τις μέχρι τώρα δουλειές σου ξεχωρίζεις; 

Ξεχωρίζω την πιο πρόσφατη δουλειά μου, με θέμα το Ανατολικό Αεροδρόμιο. Αυτό ισχύει διότι ακόμα ασχολούμαι με αυτό. Τον Νοέμβριο  του 2017, η Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων φιλοξένησε την ατομική μου έκθεση με τίτλο “Κρατικός Αερολιμήν Αθηνών”. Αφορούσε την καταγραφή της φθοράς, λόγω εγκατάλειψης, όπως επίσης και τη σημαντικότητα του αρχιτεκτονήματος τού Eero Saarinen. Τον Μάη του 2018 η γκαλερί ΜΟΡΦΕΣ, στο Ρέθυμνο,  φιλοξενεί με τη σειρά της, άλλη μια έκθεση με θέμα το πρώην Ανατολικό Αεροδρόμιο με τίτλο «ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ- Το Αεροδρόμιο του χθες (1969-2001)».

Σκοπός στην δεύτερη αυτή έκθεση είναι να παρουσιαστεί φωτογραφικά το “ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ”, δίνοντας λιγότερη έμφαση στη φθορά και περισσότερη στο πως λειτουργούσε στο παρελθόν. Αναμφισβήτητα όμως, και στις δύο εκθέσεις, σκοπός μου είναι η διάσωση ενός πολιτισμικού μνημείου με την υπογραφή ενός παγκοσμίου φήμης αρχιτέκτονα. 

- Με ποιoν καλλιτέχνη θάθελες ιδανικά να περάσεις ένα 24ωρο και γιατί;

Καταρχήν θέλω να αναφέρω δύο - μiα γυναίκα και έναν άνδρα: την Frida Kahlo και τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο (El Greco ). Θα εστιάσω στον Θεοτοκόπουλο γιατί έζησε σε μια πολυτάραχη εποχή, στην Ισπανία της Ιεράς Εξέτασης. Παρ' όλες τις δυσκολίες  που αντιμετώπισε εξαιτίας της, κατάφερε να τις ξεπεράσει όλες με ευστροφία, ετοιμότητα και σθένος. Μπόρεσε δε να μας αφήσει ένα μοναδικό, θαυμαστό έργο, το οποίο αναδεικνύει το μεγαλείο της Χριστιανοσύνης. Ο Πρεβελάκης με τον Καζαντζάκη παρουσιάζουν τον Γκρέκο στη ζωή και το έργο του. Μαθαίνουμε πως ήταν περιζήτητος, έζησε πλουσιοπάροχα, συνάμα όμως υπήρξε αλαζονικός και προκλητικός. Μ' έναν άνθρωπο με τέτοια πολυποίκιλη και πολύπλοκη προσωπικότητα ευχαρίστως θα ήθελα να περάσω τουλάχιστον μια μέρα μαζί. 

 -Δεν επέλεξες φωτογράφο, πάντως! Και η Frida;

H Frida Calho, against all odds, στο σώμα αλλά και στην ψυχή της, μπόρεσε και επιβίωσε, έζησε έντονα, δημιούργησε και άφησε έργο που ξεχειλίζει από πόνο, ερωτισμό και πάθος και που εμπνέει μέχρι σήμερα. Όταν μια βασανισμένη ύπαρξη μπορεί και αναπτύσσει άμυνες τρομερές, χωρίς να χάσει την ανθρωπιά της μετατρέπεται αυτόματα σε μια ενδιαφέρουσα προσωπικότητα, για παρατήρηση, για συζήτηση ακόμα και για παράδειγμα προς μίμηση. 

Η επιλογή μου ενός άνδρα και μιας γυναίκας έχει να κάνει με το δισυπόστατο της ύπαρξής μας, τους δυο άξονες πάνω στους οποίους είναι δομημένη η ψυχή μας, τον animus και την anima. Δεν θα μπορούσα παρά να δω την ομορφιά, τη ζωή, την ενέργεια και τη δημιουργία μέσα απ' τη ματιά και του άνδρα αλλά και της γυναίκας. Η επιλογή δύο προσωπικοτήτων, έξω απ τον κόσμο της φωτογραφίας, αφορά την ολιστική διάθεση με την οποία επιλέγω να αντιμετωπίζω την Τέχνη. Σαν φωτογράφος βιώνω τη διαδικασία με τρόπο μοναχικό  σαν καλλιτέχνης όμως αφουγκράζομαι την Τέχνη με κάθε πιθανό τρόπο και σ όλες της τις εκφάνσεις  κι αυτό, το απολαμβάνω ιδιαίτερα.   

Φωτογραφία Στεφανία Τσουπάκη

Λίγα λόγια για τον Αλέξανδρο Βούτσα

Ο Αλέξανδρος Βούτσας γεννήθηκε στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης το 1961. Κατέχει τα πτυχία: B.S Marketing /Management,  Siena College, Loudonville , N.Y. , Bachelor  of Arts Photographic  Illustration, και  Master of Science,  Printing Sciences and Management, Rochester  Institute of Technology (R.I.T), Rochester, N.Y. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα εργάστηκε ως ελεύθερος  επαγγελματίας φωτογράφος. Το 2000 εξελέγη μέλος Ε.Ε.Δ.Ι.Π στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στο Εργαστηριακό Μάθημα Επιλογής Αναλογικής και Ψηφιακής Φωτογραφίας.

Έχει πραγματοποιήσει τρεις ατομικές εκθέσεις και έχει λάβει μέρος σε πολλές ομαδικές. Ως εισηγητής έχει λάβει μέρος στα συνέδρια «Αν το Εγώ γινόταν Εμείς» με τίτλο «Η προσωπική εξέλιξη μέσα απ’ την ομαδικότητα», Νοέμβριος  2011, και στο συμπόσιο της  ΕΜΠΕ (Εταιρεία Μελέτης Πολιτισμικής Ετερότητας) με θέμα «Επιλέγω να δέχομαι την αδικία στην τέχνη, στη ζωή», Νοέμβριος, 2013. Τον Μάιο 2016 συμμετείχε στις δραστηριότητες της ΕΜΠΕ με τίτλο «Η ετερότητα ως καθρέφτης της ταυτότητας», οργανώνοντας και συντονίζοντας τις ομιλίες  που αφορούσαν το πεδίο των visual arts. Έχει εκδόσει  δύο βιβλία: «Αναμένοντας τα σημεία συνάντησης» 2008 και «ΡΟΔΟΠΟΥ»  1993.