Γεννημένος στη Βουδαπέστη το 1894, ο André Kertész ήταν ένας από τους πιο παραγωγικούς αυτοδίδακτους φωτογράφους τον 20ο αιώνα. Η φωτογραφική του διαδρομή ξεκίνησε από την Ουγγαρία μέχρι το Παρίσι, και τη Νέα Υόρκη στη συνέχεια, και εκθέσεις με τα έργα του έλαβαν χώρα σε διάφορες πόλεις, όπως η Μελβούρνη και το Τόκιο. Ακόμα και τώρα, συνεχίζονται να διοργανώνονται εκθέσεις με τις φωτογραφίες του.
“Δημιούργησε μια οπτική γλώσσα, με πολύ δυνατές συνθέσεις, και είναι ολοφάνερο ότι δεν είχε κανέναν σχεδόν προκάτοχο σε αυτά που έκανε στη φωτογραφία” αναφέρει η Mirjam Kooiman, έφορος ενός μουσείου στο Amsterdam, που διοργάνωσε μια αναδρομική του έκθεση. “Ο Kertész ήταν πηγή έμπνευσης για τα μεγάλα ονόματα της φωτογραφίας, όπως ο Henri Cartier-Bresson και ο Brassai”.
Η τεχνική του Kertész ήταν εντελώς μοναδική κι ασυνήθιστη. Όταν οι σύγχρονοί του έκαναν χρήση βαριών μηχανών που απαιτούσαν τρίποδο και έψαχναν ζωγραφικές συνθέσεις, αυτός φωτογράφιζε με μικρότερες μηχανές που του επέτρεπαν να είναι πιο αυθόρμητος και ευέλικτος όταν φωτογράφιζε. “Δεν ήθελε να βάζει πολλά τεχνάσματα στα τυπώματά του – επιζητούσε να είναι απλός, διαυγής και αληθής” εξηγεί η Kooiman. Επικαλούμενη την εμπειρία του Kertész σε εμπόλεμες συγκρούσεις, η Kooiman υπογραμμίζει το εύρος της διαφορετικότητάς του στην προσέγγιση της φωτογραφίας. “Όταν τον κάλεσαν να πολεμήσει στον Αυστρο-ουγγρικό πόλεμο, πήρε μαζί τη μηχανή του, αλλά αντί να φωτογραφίζει στο μέτωπο, είχε εστιάσει να κάνει όμορφες συνθέσεις”, αναφέρει, “αποτυπώνοντας τις προσωπικές του εμπειρίες με άλλους στρατιώτες τριγύρω και την καθημερινότητά τους στον πόλεμο – ένα προσωπικό ημερολόγιο περισσότερο παρά νέες εικόνες”.
Ήταν το 1917, ενώ ο Kertész ανάρρωνε από ένα πολεμικό τραύμα, που έκανε την φωτογραφία «Υποβρύχιος κολυμβητής», μία από τις πιο γνωστές του φωτογραφίες. Μία φωτογραφία που άσκησε μεγάλη επιρροή σε φωτογράφους παγκοσμίως. “Ο Kertész είχε πυροβοληθεί και το χέρι του είχε παραλύσει για ένα διάστημα”, εξηγεί η Kooiman. “Αποκαταστάθηκε πλήρως – χρειάστηκε ένας μήνας – και στο ενδιάμεσο, φωτογράφιζε”. Η ασπρόμαυρη φωτογραφία απεικονίζει έναν ευλύγιστο άνδρα να κολυμπάει κάτω από την επιφάνεια μιας πισίνας, το νερό αντανακλά το φως και παραμορφώνει ελαφρά την φιγούρα.
Όλως περιέργως, υπάρχουν δύο εκδοχές για την ταυτότητα του κολυμβητή: κάποιοι θεωρούν ότι είναι ένας από τους αδερφούς του Kertész, ο Jenő, ενώ κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι είναι ένας τραυματισμένος συμπολεμιστής του, ο οποίος κολυμπάει στα πλαίσια φυσιοθεραπείας και αποκατάστασης. Η Kooiman κλίνει προς την πρώτη εκδοχή, λέγοντας “τράβηξε πολλές φωτογραφίες των αδερφών του καθότι ήταν αθλητικοί τύποι. Βλέποντας τις φωτογραφίες της Ουγγρικής περιόδου του, το μόνο που μπορείς να φανταστείς είναι πόσο ρομαντική ήταν τότε η ζωή. Μεγάλο μέρος του έργου του έγινε στην εξοχή και μπορεί να δεις τα αδέρφια του να κολυμπούν και να χορεύουν – μια αρκετά ρομαντική εικόνα της ουγγρικής υπαίθρου”.
Αυτό που είναι καταπληκτικό στον «Υποβρύχιο κολυμβητή» είναι ότι αποτελεί το πρώτο δείγμα της μανιέρας του Kertész όσο αφορά τη χρήση των παραμορφώσεων, μια τεχνική που συνέχισε να χρησιμοποιεί επανειλημμένα. “Κατά τη διάρκεια της καριέρας του είχε ενδιαφέρον για τους καθρέφτες, τις αντανακλάσεις και τις παραμορφώσεις – σαν μια αντανάκλαση της ζωής”, αναπολεί η Kooiman. Με τη φωτογραφία αυτή, ο Kertész επίσης πρωτοπορεί όσο αφορά την ιδέα της φωτογράφισης ενός ατόμου υποβρυχίως, ένα θέμα αρκετά διαδεδομένο στην τέχνη και την φωτογραφία τη σύγχρονη εποχή – οι πισίνες του David Hockney, οι κοκκαλιάρικες κουτάλες της Deanna Templeton και «Οι κολυμβητές» της Emma Hartvig είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα – και πρόκειται για κάτι που δίνει στο θέμα μια διαχρονική ποιότητα.
Υπό αυτή την έννοια, η επιλογή από τον Kertész θεμάτων που δεν θεωρούνταν άξια φωτογράφισης παλίοτερα, τον διαφοροποιεί και τον ξεχωρίζει από τους σύγχρονούς του. Κι αν χρειάζεται περαιτέρω απόδειξη της ιδιοφυίας του Kertész, το 2016 ο Sir Elton John ονόμασε τον «Υποβρύχιο κολυμβητή» ως την φωτογραφία με την μεγαλύτερη επιρροή για τον 20ο αιώνα. “Επέλεξα αυτή την φωτογραφία διότι θεωρώ ότι είχε τόσο μεγάλη επιρροή σε πολλούς φωτογράφους και καλλιτέχνες”, δήλωσε ο γνωστός τραγουδιστής και άπληστος φωτογραφικός συλλέκτης. “Για εμένα, αυτή είναι η πρώτη φωτογραφία που δείχνει ένα αντρικό σώμα τόσο σέξι. Πιστεύω ότι προκάλεσε μια επανάσταση στον τρόπο θέασης της αντρικής μορφής. Το θεωρώ ένα από τα pièces de résistance της συλλογής μου”.