Αφήνομαι στην αθωότητα των ματιών μου και κείνα με οδηγούν. Εκεί που το βλέμμα ακουμπά εκστατικά, σ ένα αντικείμενο ή σ ένα πρόσωπο -που ξαφνικά γίνεται το κέντρο του κόσμου- απλά πατώ το κουμπί της μηχανής.

Τι σημαίνει για εσένα φωτογραφία;

Η φωτογραφική διαδικασία είναι κάτι που αγαπώ. Όλα τα μέρη της. Τη φωτογράφιση που θα μπορούσα να ονομάσω διαλογισμό ή προσευχή με την ευχαριστιακή της έννοια φυσικά. Αφήνομαι στην αθωότητα των ματιών μου και κείνα με οδηγούν. Εκεί που το βλέμμα ακουμπά εκστατικά, σ ένα αντικείμενο ή σ ένα πρόσωπο -που ξαφνικά γίνεται το κέντρο του κόσμου- απλά πατώ το κουμπί της μηχανής. Την επιλογή των φωτογραφιών, που μερικές φορές με βάζει σε μια αναζήτηση αυτών που με χωρίζουν από το Είναι μου. Και ακόμη το στήσιμο μιας έκθεσης, όπου φτιάχνω ένα χώρο που δονείται σε συχνότητες που με αναπαύουν, που με εντάσσουν στη Ροή, και καλώ τους φίλους μου -και όποιον άλλο θέλει- να το μοιραστούμε. Είναι ένα παιχνίδι, μια εξερεύνηση και μια προσφορά που μου δίνει χαρά. Το ίδιο και τα σεμινάρια, τα βιβλία, και αυτό που κάνω αυτή τη στιγμή, είναι η χαρά του μοιράσματος αυτό που μας ανθίζει στη ζωή.

Στην καλλιτεχνική φωτογραφία οφείλουμε να φορτίζουμε-μιλώντας από τη θέση του δημιουργού- το έργο μας με τα συναισθήματά μας; "Ένα έργο πρέπει να έχει τη γνησιότητα ενός πάθους Αν πετύχει, μπορούμε να ανιχνεύσουμε την εσωτερικότητα του δημιουργού -μιλώντας από τη θέση του θεατή;

Αντί να φορτίζουμε το έργο μας με τα συναισθήματά μας, σας προσκαλώ να ανακαλύψουμε και να αφεθούμε στην άμεση θέαση. ʼμεση θέαση συμβαίνει όταν το κοιτάζω κι αυτό γίνεται τόσο ολοκληρωτικά που παύει να έχει δυαδικότητα. Αυτός που βλέπει και το αντικείμενο της όρασης γίνονται ένα. Τότε η συνεχής και αδιάλειπτη φλυαρία του μυαλού σταματά και όλη μας η ύπαρξη εστιάζεται σε μια και μοναδική πράξη. Σαν να χάνουμε την αίσθηση του εαυτού μας, και να μπαίνουμε σε μια εκστατική - μυστική εμπειρία. Ο χρόνος χάνει την κλασική του γραμμική διάσταση και ο κάθετος χρόνος που βυθιζόμαστε μας οδηγεί ένα βήμα έξω από την προσωπικότητα. Αυτό τις πρώτες φορές, παρότι είναι εξαιρετικά όμορφο, μπορεί να μας φοβίσει γιατί είναι κάτι άγνωστο. Όταν φωτογράφιζα στην Κούβα πολλές ώρες την ημέρα κάθε μέρα για μήνες ήταν κάτι που συνέβαινε συχνά, ειδικά όταν φωτογράφιζα πρόσωπα. Αυτό που θυμάμαι ήταν ότι όταν έβγαινα από το σπίτι που ήμουν και φωτογράφιζα χρειαζόμουν ώρα για να επιστρέψω στην συνηθισμένη αντίληψη της πραγματικότητας. Αλλά αν έχουμε αυτή την εμπειρία η ζωή μας αλλάζει. Είναι σαν να παίρνουμε το κόκκινο χαπάκι που μας δίνει μια γεύση πως είναι έξω από το matrix (θυμάστε την ταινία). Μπορεί να ξυπνήσει μια βαθιά νοσταλγία μέσα μας για κάτι που πάντα ψάχναμε αλλά δεν ξέραμε τι ήταν και τώρα ξέρουμε ότι υπάρχει. Τότε θα αρχίσουμε να συνειδητοποιούμε ότι είμαστε κάτι πολύ περισσότερο από τους ρόλους που το κοινωνικό, πολιτισμικό η θρησκευτικό μας υπόβαθρο, μας οδήγησε να υιοθετήσουμε. Τώρα στο δεύτερο σκέλος της ερώτησης: πάντα μπορούμε να ανιχνεύσουμε τον δημιουργό στην εικόνα του αφού είναι ο καθρέφτης του. Είναι απολύτως ξεκάθαρο κοιτώντας ένα έργο να δούμε π.χ τον γνώστη της τεχνικής και της ιστορίας του μέσου που βρήκε ένα trendy project που ψάχνουν τα media ή οι γκαλερί και κατασκεύασε εικόνες που έχουν μια εξωτερική ομοιογένεια. Η εξωτερική ομοιογένεια -εγώ το λέω στιλ,- βασίζεται είτε στο περιεχόμενο είτε στη φόρμα. Χρησιμοποιώ αυτές τις έννοιες γιατί μιλάω για εικόνες της λογικής συνεπαγωγής. Αυτές λοιπόν οι εικόνες μπορεί να μας εντυπωσιάσουν με την εξυπνάδα της κατασκευής αλλά σε λίγα λεπτά τις έχουμε ξεχάσει, ποτέ δεν θα τις ονειρευτούμε. Ή να δούμε εικόνες που τον φωτογραφικό χρόνο σμιλεύουν τα συναισθήματα, συνήθως τα αποκαλούμενα αρνητικά, αυτά που διακατέχουν τον δημιουργό και η διαδικασία έκφρασής τους λειτουργεί εκτονωτικά αλλά όχι θεραπευτικά αν δεν έχει συνειδητότητα. Είναι οι φωτογραφίες της οδύνης όπως τις λέω (Dagata, Akerman, Arbus, Moriyamaκλπ, δηλαδή φόβος, αποσύνθεση, απελπισία, αποξένωση ) και ιδίως αυτή την εποχή μας κατακλύζουν. Αυτές αν είναι αληθινές, όπως στα παραδείγματα, έχουν μεγάλη δύναμη γιατί είναι μέρος και της δικής μας σκιάς. Μας δονούν, μπορεί να μας ξυπνήσουν εφιάλτες, αν τις συναντήσουμε πραγματικά -και όχι διανοητικά-, και δεν ξέρουμε πώς να σταθούμε στο συναίσθημα. Έτσι παρότι μπορεί να μας συγκλονίσουν, τελικά μας ξανατραυματίζουν ή μας εκφορτίζουν προσωρινά ανακυκλώνοντας το πρόβλημα. Εδώ βρίσκεται και το μυστικό των δελτίων ειδήσεων. Αντίθετα αν ξέρουμε πώς να σταθούμε -αγαπητικά με αποδοχή, χωρίς να προσπαθούμε να διαφύγουμε- αυτά τα δυσβάστακτα συναισθήματα γίνονται η οδός προς το Είναι μας. Αυτά τα δύο παραπάνω βασικά είδη (με πολλές ενδιάμεσες παραλλαγές) αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία της καλλιτεχνικής παραγωγής. Η παραγωγή του εγώ μας, του matrix η του Πλατωνικού σπηλαίου, σε συλλογικό επίπεδο. Είναι αυτή η τέχνη που ο Πλάτων πετάει έξω από την Πολιτεία. Τώρα υπάρχει και άλλο είδος έργων -ποσοστιαία πολύ μικρό- που το φωτογραφικό βλέμμα υλοποιείται όχι από το συναίσθημα. αλλά από κάτι βαθύτερο: το αίσθημα του δημιουργού του. Και όταν λέμε αίσθημα εννοούμε τις ποιότητες του Είναι: ʼδολη χαρά, δύναμη, γαλήνη, θάρρος, σοφία, αγάπη, ομορφιά, μυστήριο, .. και άλλες πολλές. Όλες είναι κοινές σε όλους αλλά ο καθείς μας είναι ένα διαφορετικό και απολύτως μοναδικό αμάγαλμα αυτών των ποιοτήτων. Όταν έρθουμε σε επαφή μαζί του και το υλοποιήσουμε στο φωτογραφικό μας έργο έχουμε το ένα και μοναδικό φωτογραφικό μας βλέμμα. Όταν ο θεατής αυτών των εικόνων εισέλθει στο φωτογραφικό τους χρόνο, όταν δηλαδή η συχνότητα της ενέργειας του Είναι τον ακουμπήσει τότε θα συν-κινηθεί. Εδώ η συγκίνηση δεν είναι συναισθηματικού τύπου, είναι αυτό που δημιουργείται εντός μας όταν η ψυχή μας αναγνωρίζει σε μία εκδήλωση της ύπαρξης τις ποιότητές της. Και είναι ένα μεταμορφωτικό γεγονός. Και αυτό ακριβώς το γεγονός δίνει νόημα στην ύπαρξη της Τέχνης ανά τους αιώνες.

Τα πρόσωπα, στα πορτραίτα σου, έχουν ένα βλέμμα οικείο. Τα απαντάς σε εικόνες φαγιούμ και βυζαντινές εικόνες. Ενώ σε "βλέπουν κατάματα και αισθάνεσαι να σε διαπερνούν, συγχρόνως, κοιτούν μακριά, πέρα από εσένα! Θα ήθελα να μου πεις πότε πρωτοσυναντήθηκες με τις εικόνες φαγιούμ και κατά πόσο άλλαξε αυτή η επαφή και μελέτη τους, την κοσμοθεωρία σου γύρω από τη φωτογραφία προσώπων.

Εξ αρχής τα πορτραίτα που έκανα έμοιαζαν με φαγιούμ (τα πρόσωπα κοιτάζουν κατευθείαν τον φακό) αλλά δεν ήταν φαγιούμ. Κάτι έψαχνα χωρίς να ξέρω τι είναι. Αυτό το κατάλαβα στο Μπενάκη το 98 σε μια μεγάλη έκθεση με αυτές τις εικόνες. Θυμάμαι ότι όταν τις είδα έμεινα σύξυλος. Δεν μπορούσα να πάρω τα μάτια μου από πάνω τους έρωτας ακαριαίος. Τότε κατάλαβα τι έψαχνα. Βλέπετε οι άνθρωποι της εικόνας σκέφτονται με εικόνες όπως οι χορευτές σκέφτονται με την κίνηση και οι μουσικοί με τους ήχους. Μελέτησα και λίγο σχετικά κείμενα αλλά δεν με βοήθησαν, εγώ ήθελα να κάνω τέτοιες φωτογραφίες και αυτό δεν βρίσκεται στα κείμενα. Και βέβαια ένας έξτρα λόγος που διάλεξα την Κούβα για το θέμα του διδακτορικού μου ήταν μια φωτογραφία που έκανα στην πρώτη μου επίσκεψη στο νησί το 98 και αφότου είχα δει την έκθεση στο Μπενάκη. Ήταν ένα φαγιούμ. Όμως δεν είχα την μαγική φόρμουλα του πώς γίνεται. Στην Κούβα δύο χρόνια έκανα στην κυριολεξία χιλιάδες πορτραίτα, και κει άρχισα να έχω αυτές τις περίεργες εμπειρίες που προανέφερα. Αυτό που εν τέλει κατάλαβα ήταν ότι αυτές οι εικόνες εμφανίζονται όποτε θέλουν αυτές. Αλλά για να συμβούν χρειάζονται χώρο και χρόνο αμοιβαίας αποδοχής, «αγαπητικότητας».

Τα πράγματα ξεκαθάρισαν όταν μπήκα στη διαδικασία να απαντήσω βιωματικά στο ερώτημα της διδακτορικής μου διατριβής που έθεταν τα ίδια τα πορτραίτα μου. Το ερώτημα ήταν ποιος είμαι. Ο Osho ήταν ξεκάθαρος: ο δρόμος της τέχνης δεν σε πάει πουθενά αν δεν ξέρεις ποιος είσαι. Ως άνθρωπος και εγώ της λογικής συνεπαγωγής δεν καταλάβαινα. Μετά έξι χρόνια εσωτερικής ανασκαφής όπως προανέφερα είχα ένα διδακτορικό τίτλο στη φωτογραφία, και δίπλωμα θεραπευτή αλλά το σημαντικό ήταν ότι κατάλαβα τι εννοούσε ο Δάσκαλος. Και όχι μόνο αυτό, κατάλαβα ακόμη και τι είναι όλη αυτή η φωτογραφική διαδικασία που μέχρι πρότινος την έκανα με κεκτημένη ταχύτητα, χωρίς ουσιαστική κατανόηση παρά την εντρύφηση στα κείμενα της φωτογραφικής φιλολογίας.

Οι προσωπογραφίες (εικόνες της καθολικότητας του προσώπου η αλλιώς, σύγχρονες φωτογραφικές αγιογραφίες ) συνεχίστηκαν και συνεχίζονται γιατί όσο βυθίζομαι μέσα μου βλέπω να αλλάζουν και οι εικόνες των προσώπων που κάνω. Ο χρόνος που ξετυλίγεται στα μάτια τους γίνεται πιο στέρεος και βαθύς και μου αποκαλύπτει ότι εντέλει αυτό που αναζητούσα και αναζητώ πάντα ήταν το Είναι και ήταν και είναι, η φωτογραφία που με οδηγεί εκεί.

Ένα καινούργιο βιβλίο με πρόσωπα και φύση είναι σχεδόν έτοιμο αλλά όλο αναβάλλω το στήσιμο περιμένοντας να φωτογραφίσω το επόμενο πρόσωπο.

Ο Ταρκόφσκι, μεταξύ άλλων σπουδαίων, είχε πει πως η φύση της τέχνης είναι αριστοκρατική και επιλεκτική όσον αφορά στην απήχησή της, στο κοινό. Συντάσσεσαι με αυτή του την ιδέα;

Όταν βρισκόμαστε στην παιδική μας ηλικία είμαστε σε σύνδεση με το Είναι μας, κυλάμε στην Ροή (το αντίστοιχο εσωτερικό τοπίο της Ζώνης του Στάλκερ). Γι αυτό και τα παιδιά που αγαπούν να ζωγραφίζουν χωρίς να πάνε σε κανένα σχολείο τέχνης είναι ζωγράφοι. Και μετά έρχεται ο Πικάσο και τα ζηλεύει, αλλά αυτό που ζηλεύει -και δεν το καταλαβαίνει- είναι η σύνδεση με τη Ροή. Η σύνδεση όμως από την ηλικία περίπου των επτά χάνεται. Και προσπαθούμε να μάθουμε για την Τέχνη μέσα στα ορθολογιστικά πανεπιστήμια. Προσπαθούμε να προσεγγίσουμε με τη λογική συνεπαγωγή κάτι που την υπερβαίνει. Έτσι δημιουργείται η διανοητική θέαση που νομίζουμε ότι βλέπουμε αλλά στην πραγματικότητα βλέπουμε ό, τι μας υπαγορεύει το μυαλό μας. Η αθωότητα των ματιών μας παρεμποδίζεται από τα παραμορφωτικά φίλτρα της «ξερολίασής» μας. Αν προσθέσω και τη δομή της προσωπικότητας με τα δικά της φίλτρα, τότε μπορούμε να καταλάβουμε γιατί η Τέχνη όχι μόνο είναι ποσοστιαία ελάχιστη, αλλά και δύσκολο να αναγνωριστεί. Γιατί έχουμε εθιστεί σε κάτι άλλο, γιατί όλος ο κοινωνικός ιστός αντιλαμβάνεται ως τέχνη κάτι άλλο. Στο Πλατωνικό σπήλαιο δεν βλέπουμε φως αλλά σκιές. Όταν λοιπόν ο αδελφός Αντρέι λέει ότι η εικόνα δεν είναι ένα συγκεκριμένο νόημα εκφρασμένο από τον δημιουργό της αλλά ολόκληρος ο κόσμος που αντικατοπτρίζεται όπως σε μία σταγόνα νερό, ξέρει τι λέει αλλά φοβάμαι ότι πολλοί λίγοι καταλαβαίνουν τι είναι αυτό, η ακόμη περισσότερο πώς γίνεται.

Ο Kantor είχε πει πως το έργο τέχνης είναι εκτός χρόνου που βιώνουμε. Η φωτογραφία αιχμαλωτίζει τον χρόνο, τον παγώνει. Ποια η σχέση σου με τον χρόνο; Τι είναι τελικά χρόνος; Και πώς μπορούμε να τον ορίσουμε μέσα από την τέχνη, ή δεν μπορούμε;

Αν το δούμε από τη μεριά της φυσιολογίας του εγκεφάλου, έχουμε δύο χρόνους. Ο ένας του αριστερού ημισφαιρίου που είναι ο γραμμικός, ημερολογιακός χρόνος. Ο χρόνος της λογικής συνεπαγωγής που κατοικοεδρεύει εκεί. Ο άλλος του δεξιού ημισφαιρίου είναι ο κάθετος χρόνος της αιωνιότητας που βιώνεται στην παρούσα στιγμή, στο παρόν. Μέσα από αυτό το τμήμα αποκτούμε πρόσβαση στη Ροή και το χρόνο της.

Καταρχάς όλες οι φωτογραφίες παγώνουν τον γραμμικό χρόνο από τη φύση τους. Το πάγωμα του γραμμικού χρόνου συσχετίζει τα πράγματα, έτσι οι φωτογραφίες που υπάρχουν γι αυτό το λόγο σχολιάζουν. Μπορούμε να βρούμε άπειρα παραδείγματα τέτοιων εικόνων στα φωτογραφικά πρακτορεία. Η φωτογραφία ως κοινωνικό η άλλου είδους σχόλιο. Η λογική συνεπαγωγή καταλαβαίνει το σχόλιο και είναι ήσυχη. Είναι νομίζω η πιο διαδεδομένη μορφή εικόνας στον πλανήτη μας. Αλλά αυτό δεν είναι Τέχνη. Όταν η ύπαρξη της εικόνας δεν εξαρτάται από το πάγωμα του γραμμικού χρόνου τότε ο φωτογραφικός χρόνος παίρνει μια κάθετη διάσταση που της δίνει την καλλιτεχνική υπόσταση. Σωστά λοιπόν ο Καντόρ αναφέρει ότι το έργο της τέχνης είναι εκτός ημερολογιακού χρόνου.

Για μένα το ενδιαφέρον δεν είναι να ορίσω τον χρόνο, αλλά πως βιώνω τον χρόνο. Αν λοιπόν βρούμε τον δρόμο να προσεγγίσουμε τον χρόνο της αιωνιότητας, έχουμε την εμπειρία της Ροής ή της Νιρβάνα ή του Παραδείσου, πάρτε όποιο όνομα θέλετε. Αλλά δεν μπορούμε να ζήσουμε μόνο σ αυτόν το χρόνο - εκτός και αν αποφασίσουμε να μείνουμε σε μια σπηλιά των Ιμαλαΐων ή του Αγίου Όρους για όλη μας τη ζωή. Αν θέλουμε να ζήσουμε στον κανονικό κόσμο θα πρέπει να πάμε να ψωνίσουμε στον μανάβη οπότε θα χρειαστούμε και τον χρόνο της λογικής συνεπαγωγής. Το πρόβλημα όμως είναι απλό -όπως μας προτρέπει η Jill Taylor-, όταν συνειδητά έχουμε την εμπειρία των δύο χρόνων είναι στην επιλογή μας ποιον χρόνο διαλέγουμε να είμαστε και πότε. Τότε μπορούμε να κατοικούμε απόλυτα μέσα στον κόσμο ζώντας το άνθισμα του Είναι μας στην καθημερινότητα που μας περιβάλλει, και ταυτόχρονα να μην είμαστε αυτού του κόσμου.

Ο Χάρης Κακαρούχας γεννήθηκε στην Αθήνα, Ελλάδα. Σπούδασε Χαρτογραφία στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης και Θεωρία του Χρώματος και οπτική αντίληψη στο πανεπιστήμιο της Γλασκώβης. Επίσης, έχει διδακτορικό στη Φωτογραφία από το πανεπιστήμιο του Ντέρμπι (τίτλος διατριβής: Προσωπογραφία- Χαρτογράφηση του εαυτού). Μελέτησε πολλές διαφορετικές μορφές θεραπείας μέσω της τέχνης στο Φωνητικό Ινστιτούτο της Ελβετίας, στο Ινστιτούτο Ερευνών της Πούνα στην Ινδία, όπως επίσης άλλες πρακτικές σύγχρονης φυσικής ψυχοθεραπείας (Ινστιτούτο Ελευθερίας-ʼμστερνταμ, Ολλανδία).

Το φωτογραφικό του έργο έχει δημοσιευθεί σε πολλά περιοδικά στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Το 1997 οι Εκδόσεις Φωτοχώρος δημοσίευσαν το φωτογραφικό του βιβλίο με τίτλο στις «On the timelines» και το 2003 οι Εκδόσεις ʼπειρον εξέδωσαν το βιβλίο του με τίτλο «Suspended Time: A Cuban portrait». Το ίδιο βιβλίο εκδόθηκε επίσης από τις εκδόσεις Dewi Lewisτου Ηνωμένου Βασιλείου, τους Peliti Associati στην Ιταλία, τους Εdition Braus στη Γερμανία, τους Actes Sud στη Γαλλία και τους Lunwerg Editiones στην Ισπανία. «Ο αιωρούμενος χρόνος» κέρδισε το βραβείο «Μήλος» το 2004 για το καλλιτεχνικό βιβλίο της χρονιάς στην Ελλάδα. Ο Χάρης Κακαρούχας κέρδισε το βραβείο ευρωπαίων εκδοτών στη φωτογραφία το 2003 και το βραβείο Φωτογραφικού Πορτραίτου Schweppes επίσης το 2003 ως ανερχόμενος. Το 2013 υπηρέτησε ως καλλιτεχνικός διευθυντής του Eco-Art Festival στην Αθήνα, το οποίο διοργάνωσαν το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Μέρος της δουλειάς του ανήκει σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές.

Κύριες Συλλογικές Εκθέσεις: -TranshFormation Exhibition, Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Αθήνα, 2013, Prix Pictet, Μουσείο Φωτογραφίας, Θεσσαλονίκη, 2010, Photographic Center (Φωτογραφικό Κέντρο), Σκόπελος, 2006, -National Portrait Gallery, Λονδίνο, 2003, Perugia (Περούτζια), 2002, La casa Elizalde, Μπαρτσελόνα, 2000, Fototecade Cuba (Φωτοθήκη της Κούβας), Αβάνα, 1998, House of Cyprus(Το σπίτι της Κύπρου), Αθήνα, 1998, Spilibergo, Βενετία, 1997, Cultural Center(Πολιτιστικό Κέντρο), Αθήνα, 1992, 1994, 1996, Κύριες Ατομικές Εκθέσεις:-IPC Gallery, Σεράγεβο, 2009 Επίσημη Ελληνική Συμμετοχή (Ελληνικό ΥπουργείοΠολιτισμού) στο Διεθνές Φεστιβάλ του Σεράγεβο. GalleriaMesta, Μπρατισλάβα, 2007, Βenaki Museum(Μουσείο Μπενάκη), Αθήνα, 2006, Museumof Photography (Mουσείο Φωτογραφίας), Θεσσαλονίκη, 2003, Peloponisos Railway Station (Σιδηροδρομικός Σταθμός Πελοπόννησος), Αθήνα, 1997, ProtohorosGallery (Πρωτοχώρος Γκαλερί), Αθήνα, 1994, 2000