Καμιά φορά τα απογεύματα, ένα πρόσωπο μας κοιτάζει από τα βάθη του καθρέφτη. Η τέχνη πρέπει να ‘ναι σαν αυτόν τον καθρέφτη, να μας αποκαλύπτει το ίδιο μας το πρόσωπο.

Με τους παραπάνω στίχους του Μπόρχες είχες απαντήσει στην ερώτηση που σου είχα κάνει 4 χρόνια πριν, για το τι σημαίνει φωτογραφία για εσένα. Εξακολουθείς μέσα από τη φωτογραφία να αποκαλύπτεσαι; 

Η σχέση μου με τη φωτογραφία συνεχίζει να είναι διαισθητική και ένας τρόπος δημιουργικής προσωπικής έκφρασης. Είναι ίσως το μέσο με το οποίο μπορώ να διερευνήσω κάθε φορά τα νέα δεδομένα που απασχολούν είτε τη νόησή μου είτε τον ψυχισμό μου. Να διερευνήσω την ταυτότητά μου σε αυτή τη χαοτική ροή του κόσμου και του χρόνου που κυλά αδυσώπητα. Συχνά οι εικόνες που δημιουργώ, μου δίνουν την αίσθηση ότι το στοιχείο της “δραματικότητας” κυριαρχεί, και τότε αναρωτιέμαι αν αυτό που οπτικοποιείται ανήκει στην περιοχή της μυθοπλασίας ή της πραγματικότητας, αν έρχονται να προσθέσουν ως οπτικό ερέθισμα κάτι καινούργιο ή διαφορετικό, στον ορυμαγδό των εικόνων που μας κατακλύζουν καθημερινά.  Τότε είναι που μπαίνει το ερώτημα: Τι ζητούν από μένα οι εικόνες που δημιουργώ (W. J. T. Mitchell); Πώς να τις κοιτάξω;

Υπήρξε μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα της ενασχόλησής σου με το φωτογραφικό μέσο μια περίοδος παύσης και ενδοσκόπησης; Χρειάζεσαι αυτή την παύση ή όχι ; 

Η παύση είναι μια ουσιαστική περίοδος ανασυγκρότησης, ενδοσκόπησης, αδειάσματος στο διαρκές και συνεχόμενο που υποβάλλουμε τον εαυτό μας - σε όλες τις εκφάνσεις των δραστηριοτήτων μας - χωρίς έλεος. Με τα χρόνια, όχι μόνο τη δέχομαι αλλά και την επιδιώκω. Ως προς τη φωτογραφική πράξη, βέβαια,η ανάγκη να πάρω απόσταση είτε από τα θέματα που εικονοποιώ είτε από τις τεχνικές που ακολουθώ δε με οδηγεί σε μια παθητική κατάσταση. Είναι η δυνατότητα που δίνω στον εαυτό μου είτε να μελετήσει μέσα από σεμινάρια και τη βιβλιογραφία είτε να γυρίσει και πάλι στο έργο των μεγάλων δασκάλων είτε να γνωρίσει νέους δημιουργούς, σε μια προσπάθεια κατανόησης  του τρόπου με τον οποίο επικοινωνούν σήμερα μια ιδέα, ένα συναίσθημα, ένα γεγονός, συμβάλλοντας στη διεύρυνση των δυνατοτήτων του φωτογραφικού μέσου.

Πώς σε βρίσκει φωτογραφικά αυτή η δύσκολη συνθήκη της πανδημίας;

Από τον πρώτο εγκλεισμό μού έμεινε το ξάφνιασμα και μια αίσθηση ότι «μπαίνουμε στον πάγο». Πραγματικά, δεν ήξερα πώς να διαχειριστώ αυτή τη βίαιη διάρρηξη της σχέσης μας με το φυσικό και κοινωνικό μας περιβάλλον. Φωτογραφικά, δε θα έλεγα ότι ήταν το καλύτερό μου. Εννοείται ότι δεν υπάρχει γωνιά του σπιτιού που δεν φωτογραφήθηκε ή διαδρομή κωδικού 6 που δεν αποτυπώθηκε… Όμως, προσωπικά, δεν ανήκω σε αυτούς που φωτογραφίζουν γιατί θέλουν να δουν απλώς “πώς μοιάζει η πραγματικότητα φωτογραφημένη”. Χρειάζομαι την πραγματικότητα εκεί έξω με τους ανθρώπους της οικογένειάς μου, τους φίλους μου, τους μαθητές μου. Μόνο τότε “ενεργοποιείται” το βλέμμα ή μόνο τότε μπορώ να “δω” εικόνες που θέλω να αποτυπώσω με την camera. Βέβαια, είναι πολύ σημαντικό ότι μας δόθηκε η δυνατότητα να γνωρίσουμε μέσω διαφόρων πλατφορμών δημιουργούς που διαφορετικά θα ήταν ανέφικτο. Και η αλήθεια είναι πως το iFocus συνέβαλε καθοριστικά και με μεγάλη συνέπεια προς αυτή την κατεύθυνση και είμαστε ευγνώμονες γι’ αυτό. 

Διανύουμε το τρίτο κύμα της πανδημίας, πέρασε ένας δύσκολος χρόνος, γυρίζοντας πίσω στον χρόνο και λίγο πριν την παύση και τον εγκλεισμό είχες στα πλάνα σου μία φωτογραφική εργασία που έμεινε στη σκέψη σου ή ημιτελής; Θα ήθελες να μας μιλήσεις λίγο γι αυτό (κι αν όχι, αν μέσα στον εγκλεισμό κατάφερες να σκεφτείς τι θα ήθελες να κάνεις όταν όλα έρθουν σε μια κανονικότητα).

Έχοντας αφήσει τον χρόνο να λειτουργήσει μέσα μου μετά την απώλεια του πατέρα μου, ξεκίνησα να συλλέγω υλικό σκεπτόμενη να “αγγίξω”  μέσω της φωτογραφίας  αυτόν τον “χώρο” των συναισθημάτων που βιώθηκαν και βιώνονται σε όλες τις διακυμάνσεις και αποχρώσεις τους. Το θέμα εδώ, βέβαια,  είναι να υπερβώ  το προσωπικό βίωμα.  Να μην πέσω στην παγίδα του “μελοδραματισμού”, αλλά να μπορέσω να επικοινωνήσω τα συναισθήματα αυτά, μέσω των εικόνων που θα παραχθούν, με τρόπο που θα συμβάλει ΚΑΙ στη διεύρυνση του φωτογραφικού μέσου.

Υπάρχουν αρκετοί φωτογράφοι που δεν μπορούν να διαχειρισθούν την υπερέκθεση των κοινωνικών δικτύων είτε επειδή επικρατεί ένα χάος και δεν μπορούν να συγκεντρώσουν τη σκέψη και την ενέργειά τους είτε από άποψη απέχουν από κάθε τι υπερεκτεθημένο. Ποια είναι η δική σου θέση;

Μια σύγχρονη πρόκληση η υπερέκθεση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ιδιαίτερα όλους αυτούς τους μήνες που ζούμε κλεισμένοι στα σπίτια μας. Μ’ ενδιαφέρει η αλληλεπίδραση που μπορεί να προκύψει στο πλαίσιο αυτού του τύπου επικοινωνίας, αν και πράγματι είναι χαοτικό. Ταυτόχρονα, όμως, πιστεύω πως όσο μεγαλύτερη η έκθεση τόσο μεγαλύτερη και η απομάκρυνση από την προσωπική θέαση των πραγμάτων.

Ένας φωτογράφος, μα και κάθε άνθρωπος, κουβαλά στις αποσκευές του όλα όσα διάβασε, είδε, άκουσε, μύρισε, βίωσε κι αυτό αντανακλάται αναπόφευκτα στη συμπεριφοράκαι στο έργο του. Πες μου ποιοι άνθρωποι από τον  χώρο της ευρύτερης τέχνης και όχι μόνο θεωρείς πως σε επηρέασαν, αλλά και θεμελίωσαν τον χαρακτήρα σου (ακόμα και οι γονείς σου).

Με τα χρόνια συνειδητοποιώ τον μεγάλο αντίκτυπο  της προσωπικότητας των γονιών μου στον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύω τον κόσμο και κάνω τις επιλογές μου. Από τη μια η δύναμη που διέκρινε τον πατέρα μου, ώστε να δαμάσει κάθε δυσκολία και από την άλλη η ευαισθησία της μητέρας μου που ακούραστα προσπαθούσε να λειάνει καθετί αιχμηρό που προέκυπτε.

Από κει και πέρα, καθώς “η γραμμή των σβησμένων κεριών μεγαλώνει”- που λέει και ο Kαβάφης - ενδεικτικά μόνο, μπορώ να ανασύρω από τη μνήμη μου τον Πάουλο Φρέιρε του οποίου η κριτική σκέψη έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη στάση μου ως παιδαγωγός, τη μεταφυσική ζωγραφική του Ντε Κίρικο για εκείνες τις φευγαλέες καταστάσεις του νου και της ψυχής που καταφέρνει να οπτικοποιήσει, την Αντιγόνη του Σοφοκλή ως σύμβολο αντίστασης και αξιοπρέπειας, την καθηλωτική Περσόνα του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν και ως έργο τέχνης και ως μια σπουδή στην αναζήτηση της ταυτότητάς μας.

Δώσε μας μία εικόνα - φωτογραφία από το μέρος που ζεις ή που έζησες σαν παιδί. Θα μπορούσες να βγάλεις μία φωτογραφία εκ νέου εκεί; Τι έχει αλλάξει;

Η εικόνα που φέρω μέσα μου σχεδόν αναλλοίωτη και θα ήθελα να οπτικοποιήσω, είναι αυτή του εσωτερικού του σπιτιού όπου γεννήθηκα. Ενός μακεδονίτικου σπιτιού με “νύφες και εγγόνια” υπό τη διαχείριση της γιαγιάς, μητέρας του πατέρα μου. Ενός σπιτιού με εστίες σε κάθε δωμάτιο, με κελάρια και γωνιές που μου ασκούσαν γοητεία και μια εντυπωσιακή εσωτερική ξύλινη σκάλα που οδηγούσε στους “οντάδες” του πάνω ορόφου. 

Δυστυχώς, το “εκσυγχρονιστικό πνεύμα” των κληρονόμων δεν άφησε τίποτα που να το θυμίζει κι έτσι αυτή η εικόνα θα συνεχίσει να υπάρχει μόνο μέσα μου.

Καλή φωτογραφία, ενδιαφέρουσα φωτογραφία, ωραία εικόνα και ούτω καθεξής .

Πώς αποτυπώνεται και πώς εσύ αντιλαμβάνεσαι την καλή-ενδιαφέρουσα-ωραία φωτογραφία; Τι πρέπει να ενωματώνει και γιατί επέλεξες ως δίοδο επικοινωνίας τη φωτογραφική γλώσσα; 

Καταρχάς, πρόκειται για ερωτήσεις που μένουν διαρκώς ανοιχτές. Απασχολούν όσους ασχολούμαστε με το φωτογραφικό μέσο και έχουν τροφοδοτήσει τη βιβλιογραφία κατά πολύ τις τελευταίες δεκαετίες. Για μένα, η φωτογραφική πράξη λειτουργεί ως γέφυρα ανάμεσα στον εαυτό μου και τον Κόσμο και η φωτογραφία ως αντικείμενο είναι το “σημείο” συνάντησης της προσωπικής μου αλήθειας με την αλήθεια του θεατή. Δε μου αρκεί, δηλαδή, μόνο η χαρά της δημιουργίας αλλά και πώς αυτή η χειρονομία θα έχει παραλήπτη. Και, βέβαια, μια φωτογραφία συχνά μπορεί να μη σημαίνει και πολλά από μόνη της. Απομονωμένη μπορεί να είναι και αδιάφορη. Χρειάζεται μια σειρά εικόνων για να αναδυθεί και να υποστηριχτεί η πρόθεση του/της φωτογράφου. Παραλληλίζοντας την τέχνη της φωτογραφίας με την ποίηση, θα έλεγα ότι συχνά ένας στίχος έχει από μόνος του τόση δύναμη που τον κουβαλάμε συνεχώς μέσα μας, όμως τέτοιοι στίχοι είναι που μας κάνουν να θέλουμε να διαβάσουμε και ολόκληρο το ποίημα.