Δ. Ποια ήταν η αφορμή που σε οδήγησε στον δρόμο της φωτογραφίας;

Μια μικρή θλίψη, αυτή είναι η αφορμή που με οδήγησε στη φωτογραφία.

Μην παρερμηνευτώ, όσο θυμάμαι τον εαυτό μου από μικρό παιδί, ερχόταν με την μορφή ενός αθώου μικρού κοριτσιού μου έπιανε το χέρι και με ρωτούσε, «πάμε;» και εγώ με χαρά την ακολουθούσα. Feeling blue, είναι η έκφραση στα αγγλικά και τα blues ανέκαθεν η αγαπημένη μου μουσική. Δεν είναι ενέργεια αποτρεπτική αλλά ενέργεια εξελικτική, τρόπος ερμηνείας και δημιουργίας.

Μέσα σε αυτό το ονειρικό πλαίσιο η θλίψη είναι η αφορμή που με οδηγεί να πορεύομαι τον φωτογραφικό δρόμο. Η αφορμή που με οδηγεί σε κάθε τι καλλιτεχνικό. Από την εικονική αποτύπωση έως τη γραφή, να εκφράσω ετούτη τη σιωπηλή εσωτερική κίνηση, το μέσο γνωριμίας με τον ίδιο μου τον εαυτό. Να γνωρίσω πρωτίστως εμένα.

Άλλη μια αφορμή, πιο χειροπιαστή, ήταν, είναι και θα είναι τα μεγαλειώδη και αξεπέραστα κινηματογραφικά έργα του Andrei Tarkovsky και του Ingmar Bergman. Το βιβλίο του Tarkovsky «Σμιλεύοντας το χρόνο» εκδ.Νεφέλη είναι μια καθημερινή αναγνωστική βίβλος, διαρκώς μέσα στην τσάντα, δίπλα στη φωτογραφική μηχανή.

Δ. Από πού πηγάζει η έμπνευση σου;

Συνήθως η έμπνευση μου πηγάζει απ’ ευθείας από εντός μου. Με εκφράζει πολύ σε αυτό το θέμα κάτι που είχα γράψει παλιότερα κοιτάζοντας βράδυ σε κάποιο νησί τον έναστρο ουρανό : «Ποιο σύμπαν; Μέσα σου κοίταξες;»

Είναι μια προσωπική εξερεύνηση εαυτού, προσπαθώ να εμβαθύνω μέσα μου, όπως ανέφερα και προηγουμένως, να κατανοήσω εμένα τον ίδιο, να προσπαθήσω να εξελίξω τον τρόπο σκέψης και αισθητικής μου, την ίδια μου την ουσία. 

Βέβαια αυτό το εντός υπάρχει γιατί υπάρχει η εμπειρία του εκτός, από την οποία λαμβάνεται η πληροφορία. Ξεκάθαρη αλληλοσύνδεση, αλλά ανάλογα του χαρακτήρα, γέρνει η πλάστιγγα εντός ή εκτός. Στη δική μου περίπτωση θεωρώ ότι το ειδικό βάρος είναι εσωτερικό.

Υπάρχουν στιγμές μου ουσιώδεις όπου το νόημα, η εικόνα, η έκφραση σχηματοποιούνται και αποκτούν συνείδηση και ύπαρξη κατευθείαν μέσα μου και ύστερα αποτυπώνονται φωτογραφικά.

Παραδείγματος χάριν, μου έρχεται η σκέψη ή η αίσθηση μια σύλληψης ενώ βρίσκομαι στην ησυχία του σπιτιού μου ή καθισμένος σε ένα παγκάκι χαζεύοντας στατικά σε ένα σημείο. Αυτό που συμβαίνει συνήθως σε όλους τους ανθρώπους είναι η απορρόφηση τους, με κολλημένη τη ματιά, σ’ ένα σημείο χωρίς καμιά σκέψη αρχικά. Αυτή η απορρόφηση είναι η ίδια και σε εμένα δημιουργώντας μου την διάθεση και την γέννηση μιας σύλληψης.

Αυτή τη σύλληψη την αποτυπώνω στο χαρτί και ύστερα την αναζητώ φωτογραφικά. Πολλές φορές δεν είναι άμεσο, αλλά κάνοντας τις φωτογραφικές μου βόλτες και περιηγήσεις εμφανίζεται στο μάτι μου ένα σχήμα, μια κατάσταση, ένα κάδρο, μια υπαρκτή εικόνα που  φέρνει στην επιφάνεια την σύλληψη μιας παλαιάς έννοιας, την ενθυμούμαι καθότι καταχωρημένη μέσα μου και τότε την αποτυπώνω.

Άλλες φορές, έχω την τύχη και την ευλογία μπροστά μου να εμφανίζεται η ομορφιά, όπως το μικρό μου το μυαλό μπορεί να την ερμηνεύσει, και τότε προσπαθώ να την αποτυπώσω φωτογραφικά.

Τέλος, αν η έμπνευση έπρεπε να περιγραφεί με μια συνώνυμη λέξη αυτή για εμένα θα ήταν η λέξη «σκιά». Εδώ ταυτίζομαι απόλυτα με την ποιητική περιγραφή της Sylvia Plath:

“I thought the most beautiful thing in the world must be shadow, the million moving shapes and cul-de-sacs of shadow”.

Μου προσφέρουν απώλεια.
Τι μέγιστη ευγνωμοσύνη, αλλοιώνομαι.

Δ. Φωτογραφία ή ποίηση. Αν σου ζητούσα να διαλέξεις με ποιο από τα δυο θα πήγαινες και γιατί;

Δεν νομίζω ότι έχω το δικαίωμα επιλογής, όχι ότι δεν το διαθέτω, αλλά αισθάνομαι, «νοιώθω», είναι ότι δεν έχω λόγο να τα ξεχωρίσω ή να τα διαχωρίσω. Πρωτίστως θεωρώ ότι η έννοια «ποίηση» περιέχει όλες τις μορφές τέχνης, την φωτογραφία, τον γραπτό λόγο, ποιητικό ή πεζό, τον κινηματογράφο, όλες τις λοιπές μορφές έκφρασης της. Νοιώθω ότι η φωτογραφία αλλά και ο ποιητικός λόγος, όπως εννοείται ο όρος, μέσω της  γραφής, είναι «ποιητικά» μέσα τα οποία με βοηθούν να πορεύομαι, να κατανοώ και να ακολουθώ τον δρόμο της ζωής μου. Δεν ξέρω αν τα καταφέρνω, μου αρκεί που το προσπαθώ, όσο και όπως το μπορώ. Άλλωστε αυτή η διαδρομή δεν σταματά ποτέ, ούτε μετά το πέρας της φυσικής μας ύπαρξης, της τελευταίας αναπνοής. Η «ποίηση», νομίζω, ότι είναι το ταυτόσημο της αιωνιότητας που συνειδητά ή ασυνείδητα οι άνθρωποι προσπαθούν να αγγίξουν. Τολμώ να πω, ας μου το επιτρέψετε, πολλές φορές ταυτόσημο της αγάπης. Τείνει στο άπειρο. Με αυτούς τους όρους ένα πεπερασμένο όν όπως εγώ είναι πολύ «μικρό» να διαλέξει αλλά και ευλογημένο να του επιτρέπεται με την τέχνη της φωτογραφίας και την τέχνη της γραφής να ζει «ποιητικά» έστω άγαρμπα και αδέξια όπως ζω εγώ.

Δ. Θα ήθελα να μας πεις για την εμπειρία σου στην Αμερική. Πώς και με ποια αφορμή βρέθηκες εκεί;

Μοναδική, η πρώτη λέξη που μου έρχεται κατά νου. Είναι η πρώτη φορά που επισκέπτομαι την Αμερική και συγκεκριμένα την πολιτεία της Καλιφόρνια έπειτα από κάλεσμα να παρουσιάσω την φωτογραφική εικαστική έκθεση μου με τίτλο: «Athens, the obscurity of abstraction” στα πλαίσια των ετήσιων εκδηλώσεων του καλλιτεχνικού ραδιοφωνικού σταθμού Mutiny Radio που εδρεύει στην πόλη του Σαν Φρανσίσκο. Για μια βδομάδα, κατά το πλαίσιο των εκδηλώσεων, και έπειτα για ακόμη ένα μήνα, οι χώροι του σταθμού είχαν ντυθεί τις φωτογραφικές μου απόπειρες. Με τους υπεύθυνους του σταθμού είχα μια τυχαία συνομιλία το προηγούμενο καλοκαίρι σ’ ένα στενό της Αθήνας, ζητώντας μου, τι άλλο, τουριστικές οδηγίες. «Ταίριαξαν τα χνώτα μας» που λένε είχαμε εγκάρδιες συνομιλίες ανταλλάσσοντας ταυτόχρονα τις ψηφιακές επαφές μας όπως συνήθως γίνεται, αποχαιρετώντας ο ένας τον άλλο. 

Μερικούς μήνες μετά  οι υπεύθυνοι του σταθμού, βλέποντας και εκτιμώντας την φωτογραφική δουλειά μου μέσω των ηλεκτρονικών μέσων μου ζήτησαν να κάνω έκθεση στο χώρο τους καλώντας με στην Αμερική και εγώ με χαρά αποδέχθηκα την πρόσκληση. Αρχικά στον προγραμματισμό μου ήταν δύσκολο να παραβρεθώ και εγώ ο ίδιος αλλά ευτυχώς τελικά τα κατάφερα και ο δημιουργός ήταν εκεί με τα δημιουργήματα του.

Λέω ευτυχώς διότι η καλλιτεχνική ανάδραση πάνω στην έκθεση που παρουσίασα ήταν πολύτιμη, επαγγελματική και ουσιώδης, μια τέτοια εμπειρία σε γεμίζει με νέα ουσία, νέα πληροφορία, σε αλλοιώνει προς το καλύτερο, σου προσφέρει νέους δρόμους και νέες καλλιτεχνικές δυνατότητες και αναζητήσεις. 

Κάτι που και η ίδια η πόλη του Σαν Φρανσίσκο μου προσέφερε μέσα από την ζωντανή ιστορία της. Τις ελεύθερες ώρες μου, στην κυριολεξία περπάτησα όλη την πόλη φωτογραφίζοντας ασταμάτητα. Ένας ζωντανός χάρτης παιδικών και καλλιτεχνικών αναμνήσεων, από κινηματογραφικές αναδρομές, το ιστορικό φωτογραφικό Group f/64, εμβληματικούς φωτογράφους όπως ο Ansel Adams, ο Henry Swift και η Dorothea Lange, ως τις ποιητικές λάμψεις τoυ Jack Kerouac, του Allen Ginsberg και της Beat generation.

Τ' όνειρο μέσα στο φως είναι διαύγεια που μας αποσβολώνει.
Ό 'τι αγέννητο νεκρό κι ό ’τι νεκρό δεν έχει τέλος.

Δ. Υπάρχει κάποιο πρότζεκτ που ετοιμάζεις και θα ήθελες να αναφερθείς σε αυτό; 

Τα δημιουργικά πρότζεκτ,με χαρά το αναφέρω, ευτυχώς δεν σταματούν να υπάρχουν. Πολλές είναι οι φορές που και εγώ ο ίδιος τα επιζητώ, επιζητώ την διαρκή κίνηση, της ανακάλυψης, των νέων εννοιών και της εικαστικής, φωτογραφικής και γραπτής σχηματοποίησης τους. Το καμπανάκι της εσωτερικής μου διάθεσης χτυπάει με λαχτάρα και μου επιτρέπει να καταργώ την στασιμότητα και να εισάγομαι σε νέους πειραματισμούς και καλλιτεχνικές δοκιμασίες. Με μια σημαντική υποσημείωση: Αν αισθανθώ την ταχύτητα των πραγμάτων και των καταστάσεων να με ξεπερνάει δημιουργώντας δικά τους αυτόνομα σώματα μακριά από τις δικές μου επιλογές, και δυστυχώς υπάρχουν αυτές οι εκτός ελέγχου στιγμές στην δημιουργική διαδικασία, που παύει πλέον να είναι δημιουργική αλλά μηχανική, αμέσως σταματώ και επιλέγω την παύση και την ησυχία ως συντρόφους. Θεωρώ προσωπικά σε εμένα σπουδαίο και σημαντικό το να γνωρίζω πότε να «παύω» και πότε να «ησυχάζω» κατά την δημιουργική διαδικασία, ακόμα μέσα στην ίδια την ζωή μου, μέσα στα πιο απλά και στα πιο περίπλοκα πράγματα που θα μου εμφανιστούν.

Για να μη μακρηγορήσω περισσότερο αυτό τον καιρό τρέχουν τέσσερα σημαντικά πρότζεκτ, τον τελευταίο και κάτι παραπάνω χρόνο. Τα δύο είναι αμιγώς φωτογραφικά και φέρουν την ονομασία  «fog» και “thehat” αντίστοιχα. Πρόκειται για εικαστικές φωτογραφικές αναλυτικές μελέτες πάνω στον ανθρώπινο ψυχισμό και τα όνειρα και πως αυτές οι δύο έννοιες εικονοποιούνται και σχηματοποιούνται μέσα από τον δικό μου ψυχισμό, την αισθητική και την προσωπική μου ματιά. Όταν με το καλό θεωρήσω το υλικό έτοιμο προς παρουσίαση, ποιοτικά και ποσοτικά, θα το εμφανίσω.

Τα άλλα δύο πρότζεκτ είναι ένας συνδυασμός τεχνών, γραπτής, φωτογραφικής και σχεδιαστικής έκφρασης και υλοποιούνται με τη συνεργασία μου παράλληλα και ξέχωρα με δύο εξαιρετικούς εικαστικούς. Το ένα από αυτά ονομάζεται “windows”. Εν καιρώ θα εμφανιστούν με όλες τις λεπτομέρειες για τους δημιουργούς και τα ίδια. Αν κάτι δεν είναι ολοκληρωμένο, θεωρούμε ότι δεν έχει ακόμα ύπαρξη άρα και λόγο αναλυτικής αναφοράς αν και δειλά έχουμε εμφανίσει κάποια δείγματα. Οπότε στο σύντομο μέλλον με το καλό.

Δ.Κάνοντας ένα ταξίδι στο μέλλον σε πέντε χρόνια από τώρα πού θα ήθελες να είσαι, τι θα ήθελες να κάνεις πώς θα ήθελες να σε δεις ... 

Η λέξη μέλλον είναι πραγματικά μια δύσκολη έννοια για εμένα. Προσπαθώ να εστιάζω στο παρόν και να βρίσκομαι όσο το μπορώ ουσιαστικά και συνειδητά μόνο σε αυτό. Οπότε όταν η λέξη μέλλον εμφανίζεται μπροστά μου προσπαθώ είτε να την ξεχνώ το γρηγορότερο είτε να την μεταφράζω με τη λέξη «όνειρο» ή την λέξη «εύχεσαι». Υπό αυτή την έννοια θα ήθελα να είμαι κάτι άλλο καλύτερο, κάτι άλλο πιο ουσιώδες, κάτι άλλο πιο δημιουργικό, κάτι άλλο πιο αληθινό αλλά πάντα με τις σημαντικές, καλές ιδιότητες που με προσδιορίζουν αναλλοίωτες, φρέσκες, βαθιά ριζωμένες και ατάραχες.  Ετούτα νοιώθω ότι απαντούν απλά και ουσιαστικά στο «τι θα ήθελα να κάνω» και «που να με δω».

Τώρα, «στο που θα ήθελα να είμαι» απαντώ με κάτι που με στοιχειώνει, με ευδαιμονεί και με προσδιορίζει εδώ και πάρα πολύ καιρό, να τολμήσω να πω ότι προσπαθώ να πορεύω τη ζωή μου με αυτό: «Δεν είναι ο τόπος αλλά ο τρόπος». Όσο για το αν επιθυμώ αυτό το «πού» να έχει μέσα του φρεσκάδα επιλέγω όπως οι περισσότεροι άνθρωποι να ταξιδεύω σε νέους τόπους με την πρώτη ευκαιρία. Ένας αγαπημένος μου άνθρωπος κάποτε μου είπε: «Τα ταξίδια είναι σαν τον απέραντο ωκεανό. Αν εσύ είσαι ανοιχτός και καλοπροαίρετος στην γνώση και την εμπειρία σαν σφουγγάρι θα φουσκώνεις, θα φουσκώνεις και έχεις κι’ άλλο, απεριόριστο να γεμίσεις». Επιλέγω λοιπόν αυτά τα δύο «πού» τα οποία ανέφερα παραπάνω.

Τόσοι αιώνες κηρύττουν: “Προς το φως τρέξε”.
Σου απαντώ: “Όχι”. 
Ο θάνατος το κάνει αυτό.
Ο ψευδοπροφήτης το κάνει αυτό.
Ο τυφλός στη θέρμη του λάθους το κάνει αυτό.
Το φως το χτίζεις εντός με τον πρώτο σπινθήρα. 
Ορθώσου.

Δ. Πες μου ποιο είναι το αγαπημένο σου βιβλίο, ο αγαπημένος σου ποιητής, η αγαπημένη σου ταινία, το αγαπημένο σου μουσικό κομμάτι και ο αγαπημένος σου φωτογράφος και το αγαπημένο σου μέρος. 

Αυτή η ερώτηση πραγματικά με δυσκολεύει αφάνταστα με την έννοια του τι να πρωτοπώ αλλά ταυτόχρονα με κάνει να χαμογελάω διάπλατα. Μου είναι αφάνταστα δύσκολο να περιοριστώ στην αναφορά ενός και μόνο ενός βιβλίου, ποιητή, ταινίας, μουσικού κομματιού και φωτογράφου. Ακούγοντας την ερώτηση περνάει μέσα από το μυαλό και τα συναισθήματα μου ένας τεράστιος όγκος πληροφορίας και ονομάζω αυτή τη στιγμή χαριτολογώντας στα αγγλικά “decisive moment” και πως μόλις τώρα ο εγκέφαλος μου έκανε ένα στιγμιαίο “tilt”.

Τι να πρωτοαναφέρω για βιβλίο; Πρώτα θα αναφέρω την ομορφιά και το μεγαλείο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, ολόκληρος γαλαξίας από μόνος του, κάθε ανάγνωση και μια νέα αποκάλυψη στο φτωχό μυαλό μου. Ύστερα πρώτο αυτό που ανέφερα στην αρχή του Andrei Tarkovsky «Σμιλεύοντας το χρόνο» εκδ.Νεφέλη, το “Killamocking bird” της  Harper Lee, το “The Silmarillion” του J.R.R.Tolkien και ολόκληρη την μυθολογία του, «L’Étranger» του Albert Camus, «Johnny go this Gun» του Dalton Trumbo, “On the Road” του Jack Kerouac, «Lord of the flies» του William Golding,  “The dispossessed” της Ursula Le Guin,  “Animal Farm”, “1984” του George Orwell, «Man and his symbols” του Carl Jung, και παραμύθια όπως η “Momo”, “Alice In Wonderland” «Coraline», graphic novels όπως το “V for Vendetta” του Alan Moore και του David Lloyd, το «Watchmen» των Alan Moore, Dave Gibbons, John Higgins και άλλα τόσα πολλά ατελείωτα βιβλία, η λίστα πραγματικά δεν τελειώνει.

Το ίδιο ισχύει και για τους ποιητές, αν και οι αδυναμίες μου στην Ελλάδα εστιάζονται στον Τάσο Λειβαδίτη, στον Νίκο Καββαδία και στην γλυκιά Μαρία Πολυδούρη. Όσο για ξένους ποιητές στην καρδιά μου πρωτεύει ο Edgar Allan Poe, η Emily Dickinson, η Sylvia Plath, και όλοι η beat generation.

Τώρα ήρθε η ώρα να επιλέξω ταινία; Δεν περνάει ούτε μια ημέρα χωρίς να δω μια ταινία και η αγαπημένη μου αδυναμία είναι να πηγαίνω στον κινηματογράφο και ειδικά καλοκαίρι που λατρεύω τον θερινό. Θα αναφέρω επιγραμματικά μερικές ταινίες διότι και αυτό το κατεβατό δεν έχει τέλος.

«Stalker», Andrei Tarkovsky, «2001:Space Odyssey», Stanley Kubrick, «Wild Strawberries» Ingmar Bergman, «Dead Man» Jim Jarmusch, «Tideland» Terry Gilliam, «La Haine» Mathieu Kassovitz, «Seven Samurai» Akira Kurosawa, «Howl’s Moving Castle» Hayao Miyazaki, «2046» Wong Kar-Wai, «The Rear Window» Alfred Hitchcock, «Citizen Cane» Orson Welles, «Cinema Paradiso» Giuseppe Tornatore, σταματώ.

Η μουσική είναι ένα άλλο τεράστιο κεφάλαιο στη ζωή μου. Εδώ και χρόνια παρουσιάζω νέες μουσικές κυκλοφορίες μέσα από το χώρο της rock, indieσκηνής με  την εκπομπή «DownTherabbitHole» στο διαδικτυακό ραδιόφωνο και συγκεκριμένα τα τελευταία δύο χρόνια στον σταθμό innersoundradio. Οι μουσικές μου αδυναμίες ξεκινούν από τα παλιά bluesσυνεχίζουν με ήχους τις jazzκαι φτάνουν ως τους ήχους της rockblues, Americana, stoner rock και στα ακούσματα σκληρών ήχων όπως των Tool. Από ελληνική μουσική πάντοτε με κέρδιζε ο ήχος των παλιών ρεμπέτικων και των ήχων της Σμύρνης.

Εδώ όμως θα αναφέρω ένα μόνο blues κομμάτι: «St.Louis Blues» εκτέλεση της Bessie Smith. Το ξεκίνημα όλων για εμένα.

Αγαπημένος φωτογράφος… Θα μου επιτρέψετε να ονομάσω και φωτογράφο τον μεγάλο Andrei Tarkovsky, τα πλάνα του  οποίου είναι μια συνεχής πηγή έμπνευσης, ένας οδηγός έκφρασης της ποίησης μέσω της εικόνας και μαζί με τον Henri Cartier-Bresson, τον Aaron Siskind, την Dorοthea Lange, τον Josef Koudelka και τον Irving Penn κατέχουν ένα ξεχωριστό κομμάτι εντός μου και η τέχνη τους θα είναι μια συνεχής πηγή έμπνευσης, ζωντανή, άφθαρτη, παντοτινή. 

Όσο για το αγαπημένο μου μέρος είναι εκείνο που ηρεμεί η σκέψη και η καρδία μου. Μπορεί να είναι ένα παγκάκι, μια συναυλία, μπορεί να είναι οπουδήποτε. Όπως σας ανέφερα και προηγουμένως «νοιώθω» ότι

«δεν είναι ο τόπος αλλά ο τρόπος».

Είδα τα χείλη σου, 
αμέτρητες διαδρομές στο φαράγγι, στο αλάτι.
Εύθραυστα ρήματα, μες στη ζεστή ανέμη ρήγματα.
Ποια ακοή μιλά στη σταγόνα και δεν την γεύεται;
Είδα τα χείλη σου, 
στην ερημιά και κάτι απάνω φτερουγίζει.
Στην όαση ή στην ψευδαίσθηση ζυγώνω;
Παγιδευμένη η έρημος μες την κλεψύδρα ζηλεύει το χρόνο.
Τώρα, τα χείλη σου

Δ. Αν κάποιος θελήσει να επικοινωνήσει μαζί σου πού θα σε βρει;

Μπορεί να με βρει μέσω των ηλεκτρονικών μέσων,είτε στο site μου kihem.com, είτε στο e-mail Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.,