Με αφορμή την έκθεση ΑΙΘΙΟΠΙΑ: Οδοιπορικό στην «Εποχή των Πριγκίπων» μιλήσαμε με τον φωτογράφο Πάνο Καλτσά σχετικά με το οδοιπορικό του στην Αιθιοπία αλλά και για τη φωτογραφική του διαδρομή.
Πότε ξεκίνησες τη φωτογραφία;
Στην τελευταία τάξη του δημοτικού σχολείου είχα τη πρώτη μου φωτογραφική μηχανή. Κρυφά από τους γονείς μου. Μία πλαστική μηχανή που έπαιρνε φιλμ 127, καρούλι, 12 στάσεων. Έτσι έκανα τις πρώτες μου εικόνες, φωτογραφίζοντας τους συμμαθητές μου. Συνέχισα, στο γυμνάσιο – λύκειο, να φωτογραφίζω συνήθως στις σχολικές εκδρομές. Φοιτητής πλέον στην Αθήνα άρχισα να χρησιμοποιώ έγχρωμο φιλμ και λίγο αργότερα, μου πρότεινε συνεργασία ένας επαγγελματίας φωτογράφος. Έτσι άρχισα να κερδίζω ένα χαρτζιλίκι φωτογραφίζοντας διάφορες σχολικές παραστάσεις σε νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία.Το 1983 βρέθηκα για δύο χρόνια στη Μυτιλήνη και εκεί παρακολούθησα κάποιες συναντήσεις της ΕΦΕΜ. Την επόμενη χρονιά πήρα μέρος στην φωτογραφική έκθεση της ΕΦΕ Μυτιλήνης.Το 1988 επιστρέφω στο Αγρίνιο και ασχολούμαι με τη δημιουργία ιδιωτικού ραδιοσταθμού. Ο ελεύθερος χρόνος μου ελάχιστος και η φωτογραφία πέρασε σε δεύτερη μοίρα. Για 15 περίπου χρόνια φωτογραφίζω περιστασιακά, συνήθως κάποια Σαββατοκύριακα στις εξορμήσεις μου με τον Ορειβατικό σύλλογο. Το 2012 βρέθηκα στο εργαστήρι της Αγρινιώτικης φωτογραφικής ομάδας «art8».Από τότε άρχισα ουσιαστικά να κατανοώ τι είναι η φωτογραφία. Παρακολουθώ συστηματικά τις συναντήσεις της ομάδας και κυρίως τα σεμινάρια και τις παρουσιάσεις που γίνονται με καλεσμένους σημαντικούς Έλληνες καλλιτέχνες – φωτογράφους. Το 2014 συμμετείχα σε ένα εξάμηνο σεμινάριο με την Ελένη Μουζακίτη και αυτή ήταν μια σημαντική εμπειρία. Ο Χάρης Κακαρούχας, ο Πάνος Χαραλαμπίδης και η Μαίρη Χαιρετάκη, που γνώρισα και άκουσα στα σεμινάρια της art8, ήταν εξαιρετικοί εισηγητές χωρίς να θέλω να αδικήσω κανέναν από τους πολλούς και καλούς φωτογράφους που επισκέφθηκαν το εργαστήρι μας και άφησαν το αποτύπωμά τους με τις παρουσιάσεις η τις διαλέξεις τους. Έκτοτε φωτογραφίζω συνεχώς, είτε σε στούντιο είτε σε εξωτερικούς χώρους. Τρελαίνομαι να ταξιδεύω και να φωτογραφίζω τους ανθρώπους.Στα περισσότερα τοπία μου υπάρχει η υπαινίσσεται η ανθρώπινη παρουσία.
Τι είναι φωτογραφία για σένα;
Με τις φωτογραφίες προσπαθώ να μεταφέρω αυτό που αισθάνομαι. Είναι ένας τρόπος να εκφράσω αυτά που δεν μπορώ να πω με λόγια. Η φωτογραφία έχει μπει για καλά στη ζωή μου και θα ήμουν δυστυχισμένος αν κάποια στιγμή έπρεπε να σταματήσω να δημιουργώ εικόνες.
Τι είναι αυτό που σε συγκινεί στο γυμνό και πώς το προσεγγίζεις φωτογραφικά;
Καλή ερώτηση. Το γυναικείο σώμα είναι όμορφο, έχει ρυθμό και το αγαπώ πάρα πολύ ώστε να θέλω να παράγω με αυτό όμορφες εικόνες. Επιδίωξή μου είναι το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Δεν επιδιώκω να φτιάξω μίαρεαλιστική φωτογραφία, αλλά προσπαθώ να αναδείξω τη μορφή και τη φόρμα του σώματος. Να μεταφέρω αυτή την αίσθηση του εσωτερικού ρυθμού στον οποίο αναφέρθηκα λίγο πριν. Αυτό φαίνεται καθαρά στην εργασία “Shadows” που δουλεύω αυτό το διάστημα.
Πόσο δύσκολο είναι στο Αγρίνιο που ζεις να βρεις μοντέλα για γυμνή φωτογράφιση;
Σε αυτό το θέμα, τα πάντα εξαρτώνται από την σοβαρότητα με την οποία αντιμετωπίζει κανείςτην δουλειά του και την σχέση του με τις φωτογραφιζόμενες. Η διευρυμένη αναγνωρισιμότητα πολλών ανθρώπων, λόγω του μικρού σχετικά μεγέθους της Ελληνικής περιφερειακής πόλης, είναι ένας αρχικά ανασταλτικός παράγοντας. Όμως προσπάθησα πολύ, ειδικά από το ξεκίνημα του « human landscapes», να αποφορτίσω την διαδικασία από δεύτερες σκέψεις και να της δώσω την βαρύτητα που αρμόζει σε οποιαδήποτε άλλη καλλιτεχνική διαδικασία. Οι κοπέλες που έρχονταν στο στούντιο να τους κάνω πορτραίτο, πιο εύκολα έβγαζαν την μπλούζα τους για να κάνω κοντινό στο λαιμό, στην κοιλιά, στην πλάτη ή στους μηρούς από το να αφαιρέσουν όλα τους τα ρούχα. Σιγά σιγά όμως, βλέποντας και τα αποτελέσματα του «human landscapes» μέσα από το διαδίκτυο, άρχισε να εγκαθίσταται εμπιστοσύνη στο πρόσωπό μου και αυτό είναι τιμητικό ούτως η άλλως. Τώρα πια, οι κυρίες στις οποίες απευθύνομαι, γνωρίζουν ότι δεν θα τις θίξω, δεν θα τις προσβάλω, δεν θα δείξω το πρόσωπό τους, εφ’ όσον το επιθυμούν, και αυτός νομίζω ότι είναι ο τρόπος ούτως ώστε η φωτογραφία γυμνού να απενοχοποιηθεί.Πραγματικά σήμερα τα πράγματα είναι πιο εύκολα. Αρκετές κοπέλες μου στέλνουν μηνύματα για να τους κάνω φωτογραφίες γυμνού.
Ποια φωτογραφικά ταξίδια έχεις κάνει;
Έχω κάνει πολλά ταξίδια στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Οι φωτογραφίες που έχω πάρει μετά το 2014 μου λένε κάτι. Στα πριν του 2014 ταξίδια απλώς φωτογράφιζα την παρέα μου και τους νέους τόπους.Έτσι στην ουσία, τα φωτογραφικά ταξίδια μου ξεκινούν από τις Ινδίες το 2014. Ακολούθησε η Κούβα το 2015, με το πολύ χρώμα, τους θερμούς ανθρώπους και τα κορίτσια του αγοραίου έρωτα παντού. Ταξίδι με υπέροχες αναμνήσεις και όμορφες εικόνες. Στη συνέχεια ήρθε το ταξίδι στην Αιθιοπία τον Ιανουάριο του 2016, το οποίο με σημάδεψε ανεξίτηλα. Από το ταξίδι αυτό προέρχεται και το φωτογραφικό υλικό της παρούσας έκθεσης. Όνειρο ζωής ήταν να επισκεφθώ το Μάτσου Πίτσου, το οποίο έγινε πραγματικότητα αφού δύο μήνες μετά την Αιθιοπία επισκέφτηκα το Περού. Η τόσο διαφορετική κουλτούρα και ανθρωπογεωγραφία έδωσαν αφορμή για ένα εξαιρετικά παραγωγικό φωτογραφικό ταξίδι. Στη συνέχεια ακολούθησε η Κωνσταντινούπολη, τα ελληνόφωνα χωριά της Απουλίας στην Ιταλία και φέτος η Αγία Πετρούπολη στη Ρωσία.
Γιατί επέλεξες την Αιθιοπία και ποια είναι η εμπειρία σου από αυτό το ταξίδι;
Όπως είπα ήδη, μου αρέσουν πάρα πολύ τα ταξίδια. Το φθινόπωρο του 2015 ο φίλος φωτογράφος Βασίλης Αρτίκος μου πρότεινε να τον ακολουθήσω σε ένα ταξίδι-workshop στην Αιθιοπία. Συμφώνησα στην πρόταση και τον Γενάρη του 2016 βρεθήκαμε στην Λαλιμπέλα και στην Χαράρ της Αιθιοπίας.Πραγματικά ήταν μια συγκλονιστική εμπειρία η επαφή με τους ανθρώπους της Αιθιοπικής υπαίθρου. Άνθρωποι που αγωνίζονται για τον επιούσιο χωρίς τις ανέσεις της μεγαλούπολης, χωρίς νερό, χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, μακριά απ τις πόλεις κι όμως με το χαμόγελο στα χείλη. Η Αγία Γραφή ανά χείρας και καθημερινή παρηγοριά το διάβασμά της. Άνθρωποι ήρεμοι, πράοι, γαλήνιοι, γελαστοί, φιλόξενοι. Εκεί σε αυτά τα χωριά, που σου ανοίγουν την πόρτα να μπεις να σε φιλέψουν το λιγοστό που έχουν, να σε κεράσουν μπύρα που φτιάχνουν μόνοι τους, αισθάνεσαι πόσο μάταια και ανούσια είναι η ζωή που κάνουμε εμείς, οι υπερκαταναλωτές. Πιστεύω ότι στο ταξίδι αυτό έκανα τις καλύτερες φωτογραφίες μου.
Παρατηρώ δουλειές άλλων φωτογράφων που έχουν επισκεφτεί την Αιθιοπία και βλέπω μια κινηματογραφική αντιμετώπιση με πολλά δραματικά στοιχεία. Στην δική σου όμως περίπτωση μου έκανε εντύπωση το γεγονός πως αντιμετώπισες τους ανθρώπους κι αυτοί εσένα με μια αισιοδοξία. Πολλές φορές χαμογελούν, άλλες φορές σε κοιτούν λες και είσαι ένας από αυτούς, δεν τους ξενίζεις ούτε εσύ ούτε η μηχανή σου. Μπορείς λίγο να μας πεις το μυστικό;
Δεν υπάρχει κανένα μυστικό. Απλά είμαι ο εαυτός μου. Νοιώθω ειλικρινής και αυτό κάνει τους γύρω μου να με εμπιστεύονται ακόμη και αν δεν ανταλλάξουμε λέξη, αφούεν προκειμένω δεν μιλούσαμε την ίδια γλώσσα. Όμως η γλώσσα του σώματος είναι ίδια σε όλους τους ανθρώπους Το βλέπω και στα μοντέλα μου όταν κάνουμε γυμνό. Δεν βιάζομαι, αφήνω να δημιουργηθεί η κατάλληλη ατμόσφαιρα πριν σηκώσω την φωτογραφική μηχανή. Πάντοτε, όταν είμαι απέναντι σε έναν άνθρωπο που θέλω να φωτογραφίσω προσπαθώ να μπω στην θέση του και να καταλάβω πως θα αισθανόμουν εγώ αν αντιστρέφονταν οι ρόλοι. Ένα νεύμα, ένα χαμόγελο, πολλές φορές αρκούν για να σπάσει ο πάγος και να πάρω τη φωτογραφία που επιθυμώ. Στη φωτογραφία δρόμου δεν μου αρέσει να χρησιμοποιώ έντονα φορμικά στοιχεία για να δημιουργήσω ατμόσφαιρα (έντονο κοντράστ κλπ). Προτιμώ να αφήνω τη φωτογραφία μου απλή με ελάχιστη τονική παρέμβαση.
Τι προσδοκίες έχεις από αυτή την έκθεση;
Κάθε φωτογράφος θέλει να επικοινωνεί το έργο του. Έτσι κι εγώ επιθυμώ να επικοινωνήσω την δουλειά μου και μέσω αυτής να γνωριστώ με ανθρώπους του χώρου και μη. Βέβαια αν υπάρξει ενδιαφέρον για αγορά κάποιων φωτογραφιών αυτό θα είναι καλοδεχούμενο.
Αν σε ρωτούσα με ποιον master φωτογράφο θα ήθελες να συναντηθείς ποιος θα ήταν αυτός και γιατί;
Νομίζω ότι είναι πολλοί οι φωτογράφοι με τους οποίους θα ήθελα να συναντηθώ, οπότε δεν θα αναφέρω κανέναν. Αγαπώ τις φωτογραφίες πολλών μεγάλων της τέχνης της φωτογραφίας. Μερικοί απ' αυτούς που μου έρχονται στο μυαλό είναι: Helmut Newton, Gordon Parks, Robert Mapplethorpe, Vivian Maier, Irving Penn, Richard Avedon, Mary Elen Mark.
Πες μας λίγα λόγια για τη φωτογραφική ομάδα στο Αγρίνιο.
Η φωτογραφική ομάδα Art8 του Αγρινίου ξεκίνησε πριν 6 χρόνια. Συμμετέχουμε περίπου 40 άτομα από τα οποία ενεργά είναι τα 30. Ανήκει σε πολιτιστικό σύλλογο, ο οποίος έχει και τμήματα με άλλα πολιτιστικά ενδιαφέροντα. Η ομάδα μας όμως διοικείται από πενταμελή Συντονιστική Eπιτροπή, η οποία ετοιμάζει το ετήσιο πρόγραμμα, μιλάει με ειδικούς στο χώρο και κανονίζει workshops-σεμινάρια, κλείνει τις συναντήσεις με φωτογράφους που μας επισκέπτονται και μας δείχνουν τη δουλειά τους. Συναντιόμαστε δύο φορές την εβδομάδα. Στις συναντήσεις υπάρχει δάσκαλος, όπου για φέτος είναι ο αρχιτέκτων – φωτογράφος Λεωνίδας Φραγκούλης. Γίνονται εισηγήσεις για αρχαρίους αλλά και για εμπειρότερους, παρέχονται στοιχεία ιστορίας της τέχνης και ειδικότερα ιστορίας της φωτογραφίας, βλέπουμε φωτογραφίες μεγάλων φωτογράφων, ταινίες,κλπ. Σε όλη αυτή την διαδικασία υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ μας, γίνεται κριτική στις φωτογραφίες μας και προετοιμαζόμαστε για το τελικό γεγονός της χρονιάς που είναι η συλλογική έκθεση φωτογραφίας τον Ιούνιο. Φέτος φιλοδοξούμε να εξελιχθεί σε φεστιβάλ με παράπλευρες εκδηλώσεις. Για το φεστιβάλ όμως θα τα πούμε αργότερα. Από το εργαστήρι της Art8 έχουν περάσει πολλοί αξιόλογοι άνθρωποι της φωτογραφίας όπως: η Ελένη Μουζακίτη με τον Λάμπρο Παπανικολάτο, η Μαίρη Χαιρετάκη και ο Πάνος Χαραλαμπίδης, οι Χάρης Κακαρούχας, Ερμής Κασάπης, Πέτρος Κοτζαμπάσης, Λουκάς Βασιλικός, Δημήτρης Βενιζέλος, Μανώλης Καραταράκης, Παύλος Παυλίδης και Νέβι Κανίνια, Κώστας Καψιάνης, Γιώργος Καμελάκης, Χριστίνα Σοροβού και αν ξεχνάω κάποιον ας με συγχωρέσει.
Ποια είναι τα μελλοντικά σου σχέδια;
Πρώτα απ’ όλα να συνεχίσω τα ταξίδια σε διάφορους προορισμούς, να γνωρίσω νέους τόπους, νέους ανθρώπους και τηνκουλτούρα τους και να προσπαθήσω να καταλάβω κάτι απ όλο αυτό με την βοήθεια του φωτογραφικού μέσου.
Να συνεχίσω κάποιες θεματικές εργασίες, πάνω στις οποίες δουλεύω ήδη. Από το 2014 κάνω Σπουδή Γυμνού προσπαθώντας να δω το ανθρώπινο σώμα με ένα τρόπο, λιγότερο φιλήδονο. Το ανθρώπινο κορμί ως τόπος και μάλιστα διεκδικούμενος. Εστιάζω σε περιορισμένες περιοχές του σώματος, κατεβαίνοντας κλίματα σε βαθμό που παρουσιάζονται διαφορετικά «ανάγλυφα» από τα ειδομένα. Για την εργασία αυτή θα χρησιμοποιούσα τον όρο «Humanlanscapes», «Ανθρώπινα τοπία», κάπως έτσι..
Το τελευταίο διάστημα έχω ξεκινήσει ένα νέο project- προς το παρόν το αποκαλώ “Shadows” - στο οποίο φωτογραφίζω γυμνά σώματα πίσω από διαφανή υφάσματα η «ζωγραφίζοντας» πάνω στο γυναικείο σώμα με ηλεκτρονικό τρόπο ή χρησιμοποιώντας διάφορες άλλες τεχνικές.
Το γυμνό στη φωτογραφία είναι δύσκολο στη προσέγγιση του. Πρόκειται για πολύ λεπτές ισορροπίες. Το καλλιτεχνικό και το πορνογραφικό γυμνό χωρίζονται από μια λεπτή γραμμή. Κάνοντας γυμνό ακροβατείς συνεχώς πάνω σ αυτή τη γραμμή και κινδυνεύεις ανά πάσα στιγμή να περάσεις στην αντίπερα πλευρά.
Λίγα λόγια για τον Πάνο Καλτσά
Πτυχιούχος του Πανεπιστημίου Πειραιά, τμήματος Διοίκησης επιχειρήσεων.
Διετέλεσε προϊστάμενος του ΟΤΕ Αγρινίου, απ όπου συνταξιοδοτήθηκε πρόσφατα.
Διετέλεσε διευθυντής προγράμματος του ραδιοσταθμού «ΑΝΕΜΟΣ 9.37 FM” από το 1989 μέχρι το 2014.
Ασχολείται με τη φωτογραφία από το δημοτικό σχολείο ερασιτεχνικά και από το 2012 συμμετέχει ενεργά στην φωτογραφική ομάδα Art8.
Εχει λάβει μέρος σε πολλά σεμινάρια φωτογραφικής και καλλιτεχνικής ανάπτυξης στο Αγρίνιο και την Αθήνα.
Φωτογραφίες του έχουν διακριθεί και δημοσιευθεί σε φωτογραφικές ιστοσελίδες και σε φωτογραφικά περιοδικά.
Εχει λάβει μέρος σε όλες τις εκθέσεις φωτογραφίας της Art8 από το 2013 και εντεύθεν, στο Αγρίνιο.
Συμμετείχε με την art8 στο Φωτογραφικό Φεστιβάλ Μεσολογγίου, καθώς και στο FestivalPhotometriaστα Γιάννενα.
Ελαβε επιτυχώς μέρος στον διαγωνισμό φωτογραφίας με θέμα «ταξιδιωτική φωτογραφία», που διοργάνωσε η Φωτογραφική ομάδα ΠΟΛΥΜΟΡΦΟ και Φωτογραφικός όμιλος ΑΤΗΚ Κύπρου και συμμετείχε στην Έκθεση φωτογραφίας σε Πάτρα, Λευκωσία, Καβάλα (2014).
Συμμετείχε το καλοκαίρι του 2018 στο διεθνές φωτογραφικό φεστιβάλ «Photosphere” στην Πάρο και Πάτμο.
Τον Μάιο του 2016 έκανε την πρώτη του Ατομική έκθεση φωτογραφίας, με θέμα «ΑΙΘΙΟΠΙΑ, ένας άγνωστος χριστιανικός πολιτισμός», στο Αγρίνιο.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ
Το 2014 εξέδωσε το φωτογραφικό βιβλίο «Alatenightstory». Μία φωτογραφική αφήγηση της εποχής της ποτοαπαγόρευσης στην Αμερική. (https://kaltsas.net/books/)