Η δική μου μαιευτική είναι μια σύνθεση όλων αυτών που οι Δάσκαλοι μού έμαθαν με άξονα και κατάληξη τη φωτογραφία. Ο πρωταρχικός σκοπός του σεμιναρίου είναι να συνδεθούμε με τη φωτογραφία όχι από το κεφάλι μας αλλά ολόκληροι. Τόσο ως δημιουργοί όσο και σαν θεατές. Και δεν είναι τόσο εύκολο γιατί όλοι εκπαιδευόμαστε στο αντίθετο.

Στο παρελθόν έχεις δηλώσει, όσον αφορά στη θεματική σου Square icon, πως αυτό το έργο σου έχει έναν πνευματικό χαρακτήρα, διότι αυτές τις εικόνες δεν τις κάνεις εσύ. Ποιος τις κάνει;

Το όνομα Square icons αφορά όλο το έργο μου. Το square αφορά προφανώς το format που παραμένει το τετράγωνο εδώ και μια εικοσαετία περίπου αφού εξυπηρετεί καλύτερα το χαρακτήρα τους-, το δε icon είναι μια αναφορά στις βυζαντινές εικόνες. Οι φωτογραφίες μου έχουν στοιχεία συγγενικά με τις εικόνες, το βάθος του χώρου είναι περιορισμένο και υπάρχει η λεγόμενη αντίστροφη προοπτική. Μια προοπτική κατά την οποία το αναπαριστώμενο αντικείμενο αναδύεται από το βάθος και πλησιάζει τον θεατή, εμβαπτιζόμενο έτσι σε μια καθολική διάρκεια. Το κύριο εικαστικό μέγεθος δεν είναι ο χώρος, αλλά ο χρόνος και έτσι ενισχύεται το απόλυτο της παρουσίας. Αυτή βέβαια η διαπίστωση έγινε κοιτώντας τις φωτογραφίες εκ των υστέρων , το μάτι είχε αποφασίσει από μόνο του. Και η συγκεκριμένη αισθητική αντίληψη εξυπηρετεί μιαν αρχή, ότι, δηλαδή, το εγώ του δημιουργού, εκφρασμένο σαν ιδέα, σχόλιο ή συναίσθημα, δεν καταδυναστεύει το θέμα του. Όλα τα παραπάνω όμως προκύπτουν από το αίσθημα. Αν αφεθούμε στην άμεση θέαση όπως προανέφερα τότε ένα βήμα έξω από την προσωπικότητα δεν υπάρχει εγώ. Τα πράγματα συμβαίνουν δεν τα κάνω. Αυτά όλα είναι στοιχεία ενός πνευματικού χαρακτήρα. Δεν σημαίνει ότι αν κάποιος φωτογραφίζει παπάδες, καλογέρους, θρησκευτικές τελετές ή ιερούς τόπους το έργο θα έχει πνευματικό χαρακτήρα. Όπως πνευματικότητα δεν έχει να κάνει κατ ανάγκη με δόγματα, τελετές, αμφίεση, και τα σχετικά έτσι και πνευματικότητα σε ένα καλλιτεχνικό έργο δεν προκύπτει από το τι αλλά το πώς.

Το να είσαι δημιουργικός και συγχρόνως να εκπληρώνεις τις πνευματικές σου επιθυμίες είναι τελικά το ζητούμενο; Είτε αυτό είναι φωτογραφία είτε οποιαδήποτε μορφή τέχνης; Ποιο είναι τελικά, το όχημα που μας οδηγεί σε ένα εσωτερικό ταξίδι;

Όταν μπήκα στην εσωτερική ανασκαφή η πνευματικό δρόμο - ακολουθώντας αυτή την μυστήρια εσωτερική δίψα για εξερεύνηση - μόλις εξοικειώθηκα λίγο, άρχισα να έχω προσδοκίες για μεγαλύτερη κατανόηση, περισσότερες εμπειρίες και ούτω καθεξής. Κάποια στιγμή κατάλαβα ότι η προσωπικότητα είχε βρει έναν καινούργιο τομέα να παίξει το παιχνίδι της επιτυχίας (κάτι σαν μια πνευματική προσωπικότητα που πίστευε πως ήταν ξεχωριστή και σπουδαία, για όλα τα καινούργια που είχε μάθει). Και ακόμη ότι όσο και αν προσπαθώ δεν είναι στο χέρι μου, προσπαθούσα για κάτι που δεν είχα ιδέα τι είναι. Εδώ η λογική συνεπαγωγή κατέρρευσε. Τότε άρχισα να καταλαβαίνω περισσότερο τι είναι όλο αυτό, και να εμπιστεύομαι - όχι να πιστεύω θεολογικά- χωρίς να έχω τον έλεγχο, να στέκομαι στο παρόν χωρίς να θέλω να ξέρω το μέλλον. Να δέχομαι τα πράγματα και τους ανθρώπους όπως είναι χωρίς να τους κρίνω. Και η αλήθεια είναι ότι έκρινα όλους αυτούς που δεν ήταν πνευματικοί άνθρωποι. Τους φίλους μου που προσπαθούσα να τους βάλω στο δρόμο σπρώχνοντας και που αρνιόταν σταθερά. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι ο δρόμος ευτυχώς η δυστυχώς δεν μπορεί να είναι ζητούμενο. ούτε από τους καλλιτέχνες ούτε από κανέναν. Η πρόσκληση είναι ανοιχτή και αέναη, από τους Δασκάλους, από την Ύπαρξη, το Είναι, τη Θεία Χάρη, - διαλέξτε όποιο όνομα σας ταιριάζει-. ʼλλοι την δέχονται άλλοι όχι, αλλά εν τέλει όλοι ανεξαιρέτως όλοι - μια που ίδια είναι η ουσία όλων - κολυμπάμε μέσα σ Αυτό, Αυτό είναι που μας οδηγεί. Και όπως λέει και ο μύθος όλοι οι Δάσκαλοι περιμένουν έξω από την πόρτα του παραδείσου και τον τελευταίο από μας, για να μπούνε μέσα.  

Στο βιωματικό σεμινάριο της προσωπογραφίας, που κάνεις αυτή τη περίοδο προσπαθείς να συναντήσεις τον ʼλλο. ʼρα, το ποιος είμαι βρίσκεται στην αντανάκλαση του φωτογράφου στο πρόσωπο του φωτογραφιζόμενου. Μπαίνουν δηλαδή, και οι δυο σε μια κοινή ροή, στην ίδια συχνότητα, ταυτίζονται! Πώς γίνεται αυτό μέσω διαλογισμού;

Καταρχάς κάτι περί διαλογισμού: Δεν ξέρω τι έχετε ακούσει η ποια είναι η εμπειρία σας, για μένα διαλογισμός απλά σημαίνει δράση με επίγνωση. Είμαστε ολοκληρωτικά δοσμένοι σ αυτό που κάνουμε που μπορεί να είναι το οτιδήποτε. Μπορεί να χορεύω, να μαγειρεύω, να φωτογραφίζω, να κάνω έρωτα, να πηγαίνω βόλτα..... Επίγνωση σημαίνει είμαι σε επαφή με αυτό που μου συμβαίνει, τι νιώθει το σώμα μου, πώς αισθάνομαι, τι σκέφτομαι. Χωρίς να κρίνω, χωρίς να προσπαθώ να αλλάξω την εμπειρία. Αν είμαι θυμωμένος δεν προσπαθώ να ελέγξω ή να αλλάξω το συναίσθημα, αλλά και δεν χάνομαι μέσα του, κοινώς δεν σπάω το κεφάλι αυτού που μου το προκάλεσε. Στέκομαι σ αυτό παρατηρώντας τον εαυτό μου. Μέσα σ αυτή τη διαδικασία αρχίζουν να συμβαίνουν θαύματα. Αυτή είναι το κλειδί της μεταμόρφωσης. Τώρα αν το κάνουμε αυτό για τον εαυτό μας κάποια στιγμή θα φτάσουμε να τον αγκαλιάσουμε, να τον συν-χωρέσουμε, ολόκληρο, σκιά και φως. Και τότε θα μπορούμε να σταθούμε απέναντι σε κάποιον άλλο άνθρωπο «αγαπητικά». Να δημιουργήσουμε δηλαδή έναν χώρο-χρόνο Ροής. Αν ο άλλος δεχτεί την πρόταση μπορεί να συμβεί μια προσωπογραφία. Ποτέ δεν ξέρουμε ούτε αν ούτε πότε. Ο κάθετος χρόνος δεν προσδιορίζεται, δεν ελέγχεται, (μπορεί να είναι μια ώρα γραμμικού χρόνου, μπορεί να είναι δέκα χρόνια), η λογική συνεπαγωγή μπορεί μόνο να παρατηρεί. Εδώ η ταυτότητα έχει διαλυθεί, γιατί ποτέ δεν υπήρχε πραγματικά. Και αυτό έχει γίνει ένα φωτογραφικό γεγονός. 

Θα μπορούσα να σε αποκαλέσω έναν αναγνωρισμένο καλλιτέχνη, αλλά αντιλαμβάνομαι πως ούτε η αναγνώριση αλλά ούτε κι ο καλλιτέχνης είναι οι κατάλληλοι όροι για να σε χαρακτηρίσω. Γι αυτό σου ζητώ να προσδιορίσεις εσύ τον εαυτό σου όσον αφορά στη φωτογραφία και γενικότερα στην τέχνη, κι αν θέλω να γίνω πιο συγκεκριμένη, όσον αφορά στον κόσμο που σε περιβάλλει.

Σωστά, γιατί στη μεταμοντέρνα εποχή μας οι ιδεολογίες και οι αξίες του μοντερνισμού έχουν αποσυντεθεί και τη θέση τους έχουν καταλάβει η αξία του μερικού και ιδιωτικού, του απολύτως ατομικού. Έτσι όλοι έχουν τον χρόνο της αναγνωρισιμότητας -έκρηξη των κοινωνικών δικτύων- και όλοι είναι καλλιτέχνες εφόσον το δηλώσουν. Αυτή η ακραία εκδήλωση του ατομικού συνοδεύεται από τάσεις απλούστευσης, ειρωνεία, και μια συνεχώς εξελισσόμενη αποθέωση του επιστημονικού σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας. Ο διανοητής της εποχής μας όπως εύστοχα παρατηρεί ο Ken Robinson ζει στο κεφάλι του και χρησιμοποιεί το σώμα του ως εργαλείο μεταφοράς του. Βρίσκεται μόνιμα εκτός ρυθμού, εκτός της Ροής της ζωής , περιμένοντας πότε θα πάει στο σπίτι να γράψει ένα δοκίμιο γι αυτό. Το Cogito του Ντεκάρτ εξακολουθεί να δυναστεύει τη σύγχρονη τέχνη της εικόνας, γιατί μεταφέροντας τη θέαση στην περιοχή της λογικής συνεπαγωγής -της αιτίας και του αποτελέσματος-, τεμάχισε την εικόνα σε μορφή και περιεχόμενο. Έτσι η μίμηση έχει ανεπιστρεπτί μετατραπεί σε αναπαράσταση -όχι του αντικειμένου όπως στην αναγέννηση, αλλά της ιδέας του-, και η ομορφιά -ως άυλο ιδεατό- έχει χωριστεί από την αλήθεια και τον κόσμο. Η εικόνα - κείμενο (μια που αυτοτελής εικόνα δεν υπάρχει ποια), αναφέρεται στην πολιτική, τις έννοιες ή την αισθητική, σε μια συνεχή αγωνία για πρωτοτυπία. Και οι θεατές αυτών των εικόνων τις χρησιμοποιούν για να δώσουν τροφή στο ανήσυχο μυαλό τους. Το σώμα και το πνεύμα βρίσκονται σε διάσταση, και έτσι η τέχνη έχει εκπέσει από δύναμη μεταμορφωτική σε λογική κατανόηση.

Αυτό είναι λίγο πολύ το στάδιο της σύγχρονης (βόρειο-ευρωπαϊκής) συνειδητότητας και της τέχνης που καθρεφτίζεται. Ωστόσο η δική μου θέση σ όλο αυτό είναι αρκετά διαφορετική. Προσανατολίζεται σ έναν άνθρωπο ο οποίος έχει ξεπεράσει τους διαχωρισμούς, είναι ολόκληρος, ακέραιος, βρίσκεται σε ενότητα τόσο εντός όσο και με το εκτός. Κυλάει αρμονικά στη Ροή της ύπαρξης. Έχει αναπτύξει εκτός του IQ, τη συναισθηματική, την πνευματική νοημοσύνη και είναι σε σύνδεση με τις ποιότητες του Είναι του. Και η καλλιτεχνική εικόνα που φτιάχνει και τον καθρεφτίζει είναι μια αυτόνομη οντότητα, κυψέλη νοήματος, χρόνου και ενεργειακής συχνότητας ανάλογης των ποιοτήτων του. Νόημα δεν εννοώ φυσικά τη λογική συνεπαγωγή αλλά τη γνώση σε ενότητα με το Είναι. Η ομορφιά αναγνωρίζεται σαν εσωτερικό τοπίο και η Τέχνη εδώ δεν είναι πια λογική κατανόηση ή απόλαυση, είναι διαδικασία μεταμόρφωσης.

Τα παραπάνω δεν είναι ιδεολογίες ή ιδεώδη, είναι το προσωπικό μου βίωμα σε μια πορεία σχεδόν εικοσαετίας, (που συνεχίζεται αενάως) με άξονα την ανθρωπιστική ψυχολογία και ψυχοθεραπεία (όπου συμμετείχα σε διάφορα είδη, όπως primal therapy, emotional bodywork, energy healing, transessence, expressive art, voicing, relationship - tantra therapy, και εκπαιδεύτηκα σε αρκετά από αυτά), και σε διαλογιστικές πρακτικές με Δασκάλους τον Osho, την Gangaji, τον H.Almaas, & F.Muqaddam. Η εμπειρία των ποιοτήτων του Είναι ανήκει σε ένα άλλο είδος συνειδητότητας - αντίληψης της πραγματικότητας που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε κβαντική. Η κατανόηση αυτού του είδους προσλαμβάνει την πραγματικότητα σαν μια δυναμική δομή αλληλοσυσχετισμών μεταξύ των πάντων σε συνεχή κίνηση και σε κοσμική οργανική αρμονία, αυτό που λέω Ροή. Η κβαντική θεώρηση δεν αρνείται τη λογική συνεπαγωγή και την ορθολογική αντίληψη, τις συμπεριλαμβάνει αλλά πηγαίνει πολύ παρακάτω.

Ένας δάσκαλος-φιλόσοφος ελευθερώνει τον δεσμώτη με τη μέθοδο των ερωταποκρίσεων στρέφοντας το όμμα της ψυχής του προς το νοητό. (Πλατωνικό σπήλαιο) Θεωρείς τον εαυτό σου έναν δάσκαλο-φιλόσοφο, έναν δάσκαλο-καθοδηγητή και πόσο δύσκολο είναι να βγάλεις τους μαθητές σου από τη σκιά στο φως, από την άγνοια στη γνώση, από το ψευδές στο αληθές;

Εγώ δεν είμαι το είδος του δάσκαλου που μεταφέρει πληροφορίες τεχνικές ή ιστορικές, ούτε επιβάλλει αυτό που του αρέσει ως την εξ αποκαλύψεως αλήθεια στα κεφάλια των ανθρώπων που τον εμπιστεύονται. Και αυτό γιατί μπορεί να έχει τις καλύτερες προθέσεις και σε πολλές περιπτώσεις να έχει δίκαιο στις επιλογές του, αλλά το να προσπαθείς να εξηγήσεις αντικειμενικά αναλύοντας την εικόνα εκτρέπεις τον μαθητή σε εγκεφαλική θέαση και έτσι του καταστρέφεις τη σχέση με τον εαυτό του και με την εικόνα. Η εικόνα μας συγκινεί συθέμελα, δεν την καταλαβαίνουμε. Όταν καταλαβαίνω τότε δεν υπάρχει εικόνα. Και όταν επιμένω στην ορθότητα των επιλογών μου είναι σαν να προσπαθώ να πείσω κάποιους ότι η γυναίκα που είμαι ερωτευμένος είναι η ομορφότερη του κόσμου. Ούτε δίνω συμβουλές ή άλλους ηθικοπλαστικούς κανόνες, αυτά δεν βοηθούν κανένα, το μόνο που κάνουν είναι να φουσκώνουν το εγώ του δάσκαλου, να καλλιεργούν σχέσεις εξουσίας και πολλές φορές εξάρτησης. Αν πραγματικά θέλεις να βοηθήσεις κάποιον να αλλάξει κάτι που κατά τη γνώμη σου τον αποπροσανατολίζει τότε πρέπει να σταθείς μαζί του για να δει τι είναι αυτό που προσπαθεί να αποφύγει, η να καλύψει. Αν δεν μπορείς ή δεν ξέρεις πώς να το κάνεις τότε καλύτερα να μένεις σιωπηλός. Ναι ξέρω αυτή είναι η καθεστηκυία διδασκαλία (με εξαιρέσεις) σε όλα τα πράγματα. Είναι η αντίληψη και ο τρόπος της λογικής συνεπαγωγής που μας κρατάει εγκλωβισμένους στο Πλατωνικό σπήλαιο.

Η δική μου μαιευτική είναι μια σύνθεση όλων αυτών που οι Δάσκαλοι μού έμαθαν με άξονα και κατάληξη τη φωτογραφία. Ο πρωταρχικός σκοπός του σεμιναρίου είναι να συνδεθούμε με τη φωτογραφία όχι από το κεφάλι μας αλλά ολόκληροι. Τόσο ως δημιουργοί όσο και σαν θεατές. Και δεν είναι τόσο εύκολο γιατί όλοι εκπαιδευόμαστε στο αντίθετο. Είναι σαν ένα ταξίδι με βάρκα -κάθε φορά διαφορετικό- που όλοι τραβάμε κουπί (ο καθείς το δικό του). Η δουλειά μου πάνω απ όλα είναι να είμαι παρών δηλαδή σε σύνδεση με την Ροή και να έχω επίγνωση του πότε την χάνω. Μετά τα πράγματα βρίσκουν πάντα τον δρόμο τους με τον καλύτερο τρόπο για τον καθένα. Και η φωτογραφική διαδικασία παίρνει εν τέλει ένα ουσιαστικό νόημα, γίνεται οδός συνειδητότητας.

Υπάρχει κάποιο μαγικό, χρυσό κλειδί για να ανοίξουμε όλα τα μυστικά της ζωής;

Μια φορά και ένα καιρό στη μακρινή ανατολή ζούσε ένας διαβόητος κλέφτης που για να κλέψει ένα σπάνιο και πολύτιμο διαμάντι ακολούθησε κρυφά τον ιδιοκτήτη του σε ένα ταξίδι με τρένο που κρατούσε μια βδομάδα. Στη διάρκεια αυτής της βδομάδας έκανε τα αδύνατα δυνατά να εντοπίσει και αποσπάσει το διαμάντι αλλά στάθηκε αδύνατο. Ήταν η πρώτη φορά στη ζωή του που είχε αποτύχει. Στο τέλος του ταξιδιού και καθώς ήταν έτοιμος να κατέβει από το τρένο, τον πλησίασε ο κάτοχος της πολύτιμης πέτρας και με ένα αινιγματικό χαμόγελο, του ξεκούμπωσε το σακάκι και βάζοντας το χέρι του στην εσωτερική τσέπη ανέσυρε μπροστά στα έκπληκτα μάτια του το διαμάντι. Αφού τον ευχαρίστησε που του το είχε φυλάξει τόσο καλά όλη την βδομάδα, εξαφανίστηκε στο πλήθος.

Το παραμύθι κυκλοφορεί σε διάφορες εκδοχές ανά τους αιώνες και όλες τονίζουν ένα πράγμα, «το γνώθι σ αυτόν». Το διαμάντι βρίσκεται στην τσέπη μας αλλά εμείς το ψάχνουμε σε λάθος μέρος. Αυτή είναι η ανθρώπινη συνθήκη. Το μαγικό λοιπόν χρυσό κλειδί βρίσκεται στο να στρέψουμε την προσοχή μέσα μας. Αυτό είναι που θα μας ξυπνήσει από τον λήθαργο και μετά με τη βοήθεια του Πνεύματος η ίδια η ζωή, οι άνθρωποι και τα πράγματα που αγαπάμε, όπως η φωτογραφία, θα γίνουν το όχημα που θα μας οδηγήσει προς την έξοδο του Πλατωνικού σπηλαίου.