Το παρόν άρθρο αποτελεί συνέχεια του προηγούμενου άρθρου μου με τίτλο «Ευχές και καλλιτεχνικές ανησυχίες εν έτη 2025» . Ο λόγος που αποφάσισα να επεκτείνω το αρχικό κείμενο είναι ότι, μετά τη δημοσίευσή του, προέκυψαν νέες σκέψεις που δεν είχα συμπεριλάβει στην αρχική έκδοση. Αυτές οι νέες ιδέες, αν και αρχικά φάνταζαν συμπληρωματικές, με ώθησαν να αναζητήσω βαθύτερες συνδέσεις ανάμεσα στις καλλιτεχνικές ανησυχίες, τους στόχους και την επιθυμία για δημιουργία. Το παρόν κείμενο φιλοδοξεί να ανοίξει περαιτέρω τον διάλογο και να εμβαθύνει στις προβληματικές που τέθηκαν, προτείνοντας και μια εναλλακτική λύση.
Οι στόχοι, τα όνειρα και οι επιθυμίες, είναι δυνάμεις που μας κινητοποιούν, μας ωθούν να αναζητούμε το κάτι παραπάνω στη ζωή. Στον κόσμο της τέχνης, όμως, αυτές οι έννοιες συναντούν μια ιδιαίτερη πρόκληση: τη σύγκρουση με τις καλλιτεχνικές μας ανησυχίες. Η τέχνη, στη βαθύτερή της ουσία, είναι ένα πεδίο ελευθερίας, μια διαδικασία που συχνά ξεφεύγει από τη λογική του προγραμματισμού και των συγκεκριμένων αποτελεσμάτων. Και έτσι γεννιέται το ερώτημα: πώς συναντιούνται αυτές οι δύο πλευρές;
Οι στόχοι για έναν φωτογράφο, είναι συχνά πρακτικοί, χειροπιαστοί. Μπορεί να θέσουμε στόχους όπως η ολοκλήρωση μιας σειράς έργων, η συμμετοχή σε μια έκθεση ή η βελτίωση μιας τεχνικής. Αυτοί οι στόχοι δίνουν κατεύθυνση, οργανώνουν την ενέργεια και μας βοηθούν να κάνουμε απτά βήματα στην καλλιτεχνική μας πορεία. Ωστόσο, η τέχνη σπάνια περιορίζεται σε έναν τέτοιο προσανατολισμό. Είναι κάτι πολύ πιο βαθύ, που συχνά αντλεί από τις επιθυμίες και τα όνειρα, τις πιο αφηρημένες και μη γραμμικές πτυχές της ύπαρξής μας.
Τα όνειρα, από την άλλη πλευρά, είναι πιο κοντά στην καρδιά της τέχνης. Είναι η φαντασία, η επιθυμία να δημιουργήσουμε κάτι που δεν υπάρχει, να δώσουμε μορφή σε κάτι που ανήκει μόνο στη σφαίρα του προσωπικού ή συλλογικού ασυνείδητου. Ένα όνειρο μπορεί να είναι τόσο ακαθόριστο όσο η επιθυμία να εκφράσουμε ένα συναίσθημα ή μια εμπειρία που δεν μπορεί να περιγραφεί με λόγια. Είναι η εσωτερική φωνή που μας ωθεί να αμφισβητήσουμε, να πειραματιστούμε, να παραβλέψουμε τη συμβατικότητα.
Οι επιθυμίες, στέκουν κάπου ενδιάμεσα σε αυτά τα δύο, είναι εκείνες οι μικρές, στιγμιαίες εκφράσεις της εσωτερικής μας ανάγκης για νόημα. Μπορεί να είναι η επιθυμία να δοκιμάσουμε ένα νέο μέσο, να εξερευνήσουμε μια άγνωστη ιδέα ή να μοιραστούμε τη δουλειά μας με άλλους. Αυτές οι επιθυμίες, αν και πιο εφήμερες, μπορούν να λειτουργήσουν ως γέφυρα μεταξύ των πρακτικών στόχων και των άπιαστων ονείρων.
Οι καλλιτεχνικές μας ανησυχίες, όμως, έρχονται να περιπλέξουν αυτή την ισορροπία. Είναι η ανησυχία για το “γιατί” της δημιουργίας, η αμφιβολία για την αξία και το νόημα της δουλειάς μας. Είναι η ερώτηση για το αν οι στόχοι μας είναι πράγματι δικοί μας ή αν υπηρετούν προσδοκίες άλλων. Είναι ο φόβος μήπως τα όνειρά μας γίνουν κενά όταν τα αγγίξουμε. Και, πάνω από όλα, είναι η βαθιά εσωτερική ανάγκη για αλήθεια — όχι μια αλήθεια αντικειμενική, αλλά τη δική μας, υποκειμενική αλήθεια, που συχνά συγκρούεται με την επιφανειακή επιτυχία ή την αποδοχή.
Όταν αυτοί οι κόσμοι συναντιούνται, η τέχνη αποκτά βάθος. Η συνάντηση όλων αυτών δεν είναι εύκολη. Είναι μια συνεχής διαδικασία ισορροπίας και ανατροπής, μια αέναη εναλλαγή ανάμεσα στο χάος και την τάξη. Ο φωτογράφος, καλείται να αποδεχτεί την ένταση αυτή ως μέρος της διαδικασίας. Να θέτει στόχους χωρίς να γίνεται σκλάβος τους. Να ονειρεύεται χωρίς να χάνεται σε ουτοπίες. Να επιθυμεί χωρίς να παραμένει στη στιγμή.
Αν όλα τα παραπάνω σας φαίνονται περίπλοκα και μη εφαρμόσιμα πρακτικά, υπάρχει κάτι άλλο, πολύ πιο απλό αλλά εξαιρετικά σημαντικό για οποιονδήποτε θέλει να εξελιχτεί σε κάτι, και αυτό είναι η δέσμευση. Ιδιαίτερα στην καλλιτεχνική δημιουργία, όπου η ισορροπία μεταξύ ελευθερίας και αυτοπειθαρχίας, μοιάζει συχνάνα κλονίζεται.
Από τη μία πλευρά, η τέχνη είναι κατεξοχήν ελεύθερη έκφραση, ένα πεδίο όπου ο καλλιτέχνης ξεφεύγει από κανόνες, περιορισμούς και επιταγές. Από την άλλη, χωρίς δέσμευση, χωρίς την αφοσίωση και πειθαρχεία που οδηγεί στην ολοκλήρωση, η τέχνη μπορεί να μείνει στάσιμη ή να χάσει το βάθος της. Ποια είναι, λοιπόν, η πραγματική σημασία της δέσμευσης στην καλλιτεχνική δημιουργία, και πώς μπορεί αυτή να λειτουργήσει ως εργαλείο ανάπτυξης αντί ως περιορισμός;
Στην καρδιά της δημιουργικής διαδικασίας βρίσκεται η ένταση ανάμεσα στο χάος και την τάξη. Ο καλλιτέχνης συχνά χρειάζεται να βυθιστεί σε έναν κόσμο ακατέργαστων συναισθημάτων, ιδεών και εικόνων, αφήνοντας το μυαλό του να περιπλανηθεί χωρίς προορισμό. Σε αυτό το στάδιο, η ελευθερία είναι απόλυτη και απαραίτητη. Ωστόσο, η δέσμευση έρχεται να προσδώσει σε αυτό το χάος μια μορφή, μια δομή που θα επιτρέψει στη δημιουργία να αποκτήσει υπόσταση. Χωρίς τη δέσμευση, ο καλλιτέ χνης κινδυνεύει να παραμείνει παγιδευμένος σε μια ατελείωτη αναζήτηση, χωρίς ποτέ να καταλήξει σε ένα ολοκληρωμένο έργο.
Η δέσμευση, όμως, δεν είναι απλώς μια τεχνική πειθαρχία ή ένας τρόπος οργάνωσης του χρόνου. Είναι, κυρίως, μια πράξη πίστης. Ο καλλιτέχνης που δεσμεύεται σε ένα έργο αποδέχεται την αβεβαιότητα που συνοδεύει τη δημιουργία. Η τέχνη δεν υπόσχεται επιτυχία, ούτε πάντα φέρνει ικανοποίηση. Συχνά, η διαδικασία της δημιουργίας είναι γεμάτη απογοητεύσεις, αμφιβολίες και αδιέξοδα. Η δέσμευση είναι αυτή που επιτρέπει στον καλλιτέχνη να επιμείνει, να προχωρήσει παρά τα εμπόδια, να βρει το θάρρος να συνεχίσει όταν όλα φαίνονται να καταρρέουν.
Υπάρχει, επίσης, μια ηθική διάσταση στη δέσμευση του καλλιτέχνη. Η τέχνη, από τη φύση της, έχει τη δύναμη να επηρεάζει, να εμπνέει και να αλλάζει τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο. Όταν ένας καλλιτέχνης δεσμεύεται, αναλαμβάνει και την ευθύνη να προσφέρει κάτι αυθεντικό, κάτι που αξίζει να μοιραστεί. Η τέχνη που δημιουργείται χωρίς δέσμευση μπορεί να είναι ρηχή, κενή νοήματος, μια επιφανειακή επίδειξη τεχνικής ικανότητας χωρίς πραγματικό περιεχόμενο. Αντίθετα, η τέχνη που γεννιέται από τη βαθιά αφοσίωση έχει τη δύναμη να αγγίζει το κοινό, να πυροδοτεί σκέψεις, συναισθήματα, και διάλογο.
Ωστόσο, η δέσμευση μπορεί να γίνει και παγίδα. Όταν μετατρέπεται σε καταναγκασμό, όταν ο καλλιτέχνης νιώθει ότι πρέπει να δημιουργήσει μόνο και μόνο για να αποδείξει την αξία του, τότε η δημιουργία χάνει την αυθεντικότητά της. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η δέσμευση δεν σημαίνει προσκόλληση σε ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Αντίθετα, είναι μια διαδικασία ανοιχτή, μια υπόσχεση προς τον εαυτό μας ότι θα παραμείνουμε πιστοί στην αναζήτηση, ανεξάρτητα από το πού θα μας οδηγήσει.
Η δέσμευση στην καλλιτεχνική δημιουργία είναι, τελικά, μια ισορροπία. Είναι η διαρκής προσπάθεια να συνδυάσουμε την ελευθερία με την υπευθυνότητα, το πάθος με τη συνέπεια. Είναι η αποδοχή ότι η τέχνη δεν είναι ποτέ πλήρως ελεγχόμενη, αλλά απαιτεί την αφοσίωση του καλλιτέχνη για να φτάσει στο μέγιστο των δυνατοτήτων της. Και αυτή η δέσμευση, όταν αναγνωρίζεται ως τέτοια, δεν είναι περιοριστική. Είναι η βάση πάνω στην οποία χτίζεται η ελευθερία της δημιουργίας.
Κώστας Παπαϊωάννου. Φλώρινα 11/1/2025