Κάθε φορά που κάτι νέο εμφανίζεται στη ζωή μας, συνοδεύεται από μια έντονη αίσθηση αλλαγής. Είναι σαν να περιμένουμε ότι αυτή η νέα συνθήκη θα φέρει μαζί της έναν ριζικό μετασχηματισμό. Για παράδειγμα, η αλλαγή της χρονιάς, συνδέεται συχνά με προσδοκίες, αποφάσεις, και υποσχέσεις προς τον εαυτό μας. Λέμε ότι «φέτος θα αλλάξουν τα πράγματα», θέτοντας στόχους και φανταζόμενοι μια διαφορετική, ίσως καλύτερη, εκδοχή της ζωής μας.
Ωστόσο, αυτή η αίσθηση της αλλαγής είναι συχνά μια πλάνη. Όχι επειδή η αλλαγή είναι αδύνατη, αλλά επειδή τείνουμε να τη συνδέουμε με την πράξη της μετάβασης σε μια νέα χρονική στιγμή ή κατάσταση. Η νέα χρονιά, οι νέοι στόχοι, ακόμα και τα νέα έργα, μας δίνουν την ψευδαίσθηση ότι η αλλαγή θα συμβεί αυτόματα, σαν να εξαρτάται από το πέρασμα του χρόνου ή από κάτι έξω από εμάς. Η πραγματική αλλαγή, όμως, δεν έρχεται από τη νέα χρονιά αυτή καθαυτή. Το ημερολόγιο μπορεί να αλλάξει, αλλά ο τρόπος που σκεφτόμαστε, που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, και που δρούμε παραμένει συχνά αμετάβλητος. Αυτό που καθιστά μια νέα αρχή πραγματικά σημαντική δεν είναι το γεγονός της ίδιας της αλλαγής, αλλά η δική μας εσωτερική διάθεση να τη μετατρέψουμε σε ευκαιρία για εξέλιξη.
Ένας από τους στόχους μου για το 2025 είναι να ασχοληθώ με τη συγγραφή άρθρων. Συγκεκριμένα, αποφάσισα να γράφω ένα άρθρο την εβδομάδα για να μπορέσω να μοιραστώ μαζί σας, σκέψεις και αναζητήσεις γύρω από τη φωτογραφία και την τέχνη. Η συγγραφή και η φωτογραφία έχουν περισσότερα κοινά από ό,τι φαίνεται. Πέρα από το κλισέ, ότι είναι και τα δυο μορφές έκφρασης και επικοινωνίας, αυτό που θεωρώ σημαντικό είναι ότι και στις δύο περιπτώσεις, ο δημιουργός πρέπει να επιλέξει τι να συμπεριλάβει και τι να αφήσει έξω. Όπως ένας συγγραφέας επιλέγει τις λέξεις του, έτσι κι ένας φωτογράφος επιλέγει το κάδρο, τη γωνία, το φως. Και στις δύο περιπτώσεις, αυτό που μένει έξω είναι εξίσου σημαντικό με αυτό που περιλαμβάνεται. Επίσης, η συγγραφή, όπως και η φωτογραφία, είναι δυο διαδικασίες εσωτερικής αναζήτησης, που μας φέρνουν πιο κοντά στην κατανόηση του κόσμου και του εαυτού μας.
Αυτή η εσωτερική αναζήτηση έφερε στο μυαλό μου μια βαθύτερη ερώτηση: ποια είναι η πραγματική αξία των στόχων, ιδίως για έναν φωτογράφο; Οι στόχοι , μπορεί να ποικίλλουν ανάλογα με το επίπεδο, το στυλ, και τις φιλοδοξίες του φωτογράφου. Μπορεί να αφορούν την ολοκλήρωση ενός φωτογραφικού project, την εξερεύνηση μιας συγκεκριμένης θεματικής, την υποβολή έργων σε διαγωνισμούς, την Διοργάνωση μιας έκθεσης, την δημιουργία ενός φωτογραφικού βιβλίου, ενός site ή οτιδήποτε άλλο σχετίζεται με μετρίσιμα αποτελέσματα.
Σε έναν κόσμο όμως, που ολοένα και περισσότερο κυριαρχείται από μετρήσιμες επιδόσεις και συγκεκριμένες φιλοδοξίες, η τέχνη κινδυνεύει να χαθεί μέσα στην ανάγκη της αυτοδικαίωσης.
Ειδικά στη φωτογραφία, το κυνήγι των στόχων μας συχνά μας οδηγεί σε μια διαρκή προσπάθεια να αποδείξουμε κάτι, είτε στον εαυτό μας είτε στους άλλους. Όταν όμως συμβαίνει αυτό, η φωτογραφία γίνεται μέσο επίτευξης και εν τέλη όλη η σχέση μας με τη αυτή, χάνει κάτι από την αρχική μαγεία της.
Γιατί, λοιπόν, τόσοι πολλοί φωτογράφοι και γενικά οι δημιουργικοί άνθρωποι νιώθουν την ανάγκη να επιδιώκουν στόχους; Ίσως η απάντηση βρίσκεται στην ανθρώπινη φύση, η οποία αναζητά νόημα και σκοπό. Η στοχοθεσία μας δίνει την αίσθηση ότι προχωράμε, ότι εξελισσόμαστε. Στην τέχνη, όμως, η πρόοδος δεν είναι γραμμική. Δεν είναι απαραίτητο ότι ένας δημιουργός που εκπληρώνει έναν στόχο του έχει πραγματικά προχωρήσει ως δημιουργός. Η αληθινή εξέλιξη μπορεί να είναι ανεπαίσθητη, μια λεπτή αλλαγή στον τρόπο που βλέπει τον κόσμο, και αυτό δεν μπορεί να μετρηθεί με στόχους ή επιτεύγματα.
Αν το καλοσκεφτούμε λοιπόν, η στοχοθεσία, ενώ συχνά προβάλλεται ως απαραίτητο εργαλείο επιτυχίας, μπορεί να φέρει περιορισμούς που ίσως αντιβαίνουν στην ίδια την ουσία της ελεύθερης δημιουργίας. Η τέχνη, είναι από τη φύση της ένα μέσο που απαιτεί εσωτερική ελευθερία. Τα πιο εμβληματικά έργα της ιστορίας δημιουργήθηκαν σε στιγμές αυθορμητισμού, όπου ο δημιουργός τους υπάκουσε σε ένα ένστικτο, μια εσωτερική φωνή που τον καλούσε να δει πέρα από την επιφάνεια. Πώς, λοιπόν, εναρμονίζεται η στοχοθεσία με αυτή τη ροή; Μήπως η συνεχής ενασχόληση με στόχους και επιτεύγματα εγκλωβίζει τον καλλιτέχνη σε έναν φαύλο κύκλο αναζήτησης επικύρωσης;
Περί ελεύθερης δημιουργίας
Η ελεύθερη δημιουργία είναι το αντίθετο του προγραμματισμού. Δεν υπακούει σε κανόνες, ούτε μπορεί να τιθασευτεί σε χρονοδιαγράμματα. Η τέχνη γεννιέται συχνά μέσα από το χάος, από τη σύγχυση, από στιγμές που ο δημιουργός αφήνει τον εαυτό του να περιπλανηθεί χωρίς σαφή κατεύθυνση. Οι καλλιτέχνες του 2025 βρίσκονται αντιμέτωποι με μια ιδιαίτερη πρόκληση. Σε μια εποχή που οι εικόνες είναι παντού, η ανάγκη για διάκριση είναι εντονότερη από ποτέ. Η πίεση να δημιουργηθεί κάτι «μοναδικό» μπορεί να καταστείλει τη φυσική πορεία της έμπνευσης. Η τέχνη, όμως, δεν πρέπει να υπηρετεί το εγώ του δημιουργού. Δεν είναι μέσο για να κερδίσει κανείς φήμη ή αναγνώριση. Είναι, πάνω απ’ όλα, μια διαδικασία κατανόησης του κόσμου και του εαυτού μας.
Τι σημαίνει, λοιπόν, να θέτουμε στόχους ως καλλιτέχνες; Ίσως η απάντηση να βρίσκεται στη διάκριση μεταξύ εξωτερικών και εσωτερικών στόχων. Οι εξωτερικοί στόχοι, όπως η έκθεση, η δημοσίευση ή η αναγνώριση, είναι αναμφίβολα σημαντικοί, αλλά δεν πρέπει να γίνονται αυτοσκοπός. Οι εσωτερικοί στόχοι, από την άλλη, είναι αυτοί που πηγάζουν από την επιθυμία να εξερευνήσουμε, να αναρωτηθούμε, να νιώσουμε. Είναι αυτοί που μας οδηγούν στην ουσία της τέχνης, χωρίς να μας δεσμεύουν με συγκεκριμένα αποτελέσματα.
Ίσως το αληθινό ερώτημα τελικά, δεν είναι αν οι στόχοι είναι χρήσιμοι ή όχι, αλλά πώς μπορούμε να τους θέσουμε με τρόπο που να ενισχύουν την ελευθερία μας αντί να την περιορίζουν. Πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη στοχοθεσία ως εργαλείο για να εμβαθύνουμε, αντί να εγκλωβιστούμε σε αυτήν; Η απάντηση δεν είναι εύκολη, αλλά είναι μια αναζήτηση που αξίζει τον κόπο. Στο τέλος, η τέχνη δεν είναι τίποτα άλλο από μια διαρκής αναζήτηση – όχι για απαντήσεις, αλλά για καλύτερες ερωτήσεις. Και ίσως αυτός είναι ο μόνος στόχος που έχει πραγματική αξία.
Προσωπική Αναζήτηση και Δημόσιος Διάλογος (αντί υστερόγραφου)
Η δέσμευσή μου στη συγγραφή δεν αφορά μόνο την προσωπική μου αναζήτηση. Είναι μια προσπάθεια να ανοίξω έναν διάλογο με άλλους δημιουργούς, φωτογράφους, και καλλιτέχνες. Ζούμε σε έναν κόσμο όπου η συνεργασία και η ανταλλαγή ιδεών είναι πιο σημαντικές από ποτέ. Η φωτογραφία, ως μέσο έκφρασης, μπορεί να φέρει κοντά ανθρώπους με διαφορετικές προσεγγίσεις και εμπειρίες. Έχεις σκέψεις, ερωτήσεις ή ιδέες; Γράψε μου στα σχόλια και βοήθησέ με να εμπνευστώ από εσένα. Ας ξεκινήσουμε έναν διάλογο που θα μας πάει πιο πέρα από το προφανές. Καλή χρονιά!
Κώστας Παπαϊωάννου
Φλώρινα 1/1/2025