Τι ωραία φωτογραφία! Σαν πίνακας ζωγραφικής...
Σαχλαμάρες, το τελευταίο πράγμα στο οποίο πρέπει να ποντάρει η φωτογραφική τέχνη είναι η ανάδειξη της μέσω μιας εικαστικής αισθητικής.
Είναι κλασική πλάνη αξιολόγησης όταν η φωτογραφία κρίνεται με τα εικαστικά κριτήρια της ζωγραφικής, "σαν ζωγραφικός πίνακας", υπερεκτιμώντας έτσι επιφανειακά μια καταγραμμένη φυσική ομορφιά, η αναπαράσταση της οποίας, ναι μεν στη ζωγραφική έχει πολύ μεγάλη αξία γιατί προέρχεται και συνδέεται με μια πολύ δύσκολη τεχνοτροπία, στη φωτογραφία όμως συνήθως αφορά μια υπεραπλούστατη καταγραφή.
Αποπροσανατολίζεται ο θεατής από την αναζήτηση του ουσιαστικού καλλιτεχνικού περιεχομένου της φωτογραφίας, αυτού που έχει να κάνει με την βαθύτητα της ματιάς του φωτογράφου και λανθασμένα αξιολογεί τις "εικαστικές" αρετές της.
Στις εικαστικές τέχνες έχουμε μεν μια τελική εικόνα=υποκειμενική αναπαράσταση αλλά αυτή έχει προέλθει από τη μορφοποίηση πρώτης ύλης. Η διαδικασία ξεκινά εκ του μηδενός, υπάρχει μια πρώτη άμορφη ύλη και ο καλλιτέχνης, μέσω της δύσκολης τεχνοτροπίας, καταλήγει στο τελικό έργο.
Έχουμε λοιπόν 1. Αναπαράσταση του πραγματικού ή φανταστικού 2. Τεχνοτροπία.
Στη φωτογραφία δεν υπάρχει αναπαράσταση αλλά αυτόματη αντιγραφή, δεν υπάρχει μορφοποίηση πρώτης ύλης που προυποθέτει τεχνοτροπία αλλά χειρισμός στην ουσία ενός φωτοτυπικού μηχανήματος (τεχνική). Το τελικό αποτέλεσμα είναι ένα αντικειμενικό φωτο-αντίγραφο της πραγματικότητας και όχι μια υποκειμενική αναπαράσταση.
Ο δημιουργός διαχειρίζεται την ίδια την πραγματικότητα και δεν μορφοποιεί εκ του μηδενός. Η εικόνα αντιγράφεται αυτόματα και δεν κατασκευάζεται μέσω κάποιας συγκεκριμένης και προοδευτικής διαδικασίας που προυποθέτει πρώτη ύλη και τεχνοτροπία, μέσω των οποίων υλοποιείται τελικά η εικασία του δημιουργού. Η περίφημη μεταμόρφωση της πραγματικότητας δεν αναιρεί ότι αυτό που καταγράφηκε υπήρξε σε μια δεδομένη χρονική στιγμή και δεν κατασκευάστηκε.
Όλες αυτές οι διαφορές που αναφέρω ίσως ήταν οι αιτίες της μη αναγνώρισης της φωτογραφίας σαν μορφή τέχνης και της απαξίωσής της από εκπροσώπους των άλλων τεχνών.
Η φωτογραφία είναι εικόνα μέρους της πραγματικότητας, σαφώς η περιγραφική της δύναμη και η "αλήθεια" της είναι μικρές και αδύναμες, σαφώς και, ως εικόνα, είναι δισδιάστατη, σαφώς και, ως ανεπαρκής και αδύναμη πληροφορία, εμπεριέχει το "ψεύδος" της στιγμής και την "ανατροπή" απέναντι στη αληθινή ροή της όλης πραγματικότητας, τέλος σαφώς ο φωτογράφος επιλέγει τη φόρμα της.
Όμως αυτό που απεικονίζει δεν αποτελεί φαντασιακή σύλληψη ούτε αναπαράσταση. Αποτελεί ντοκουμέντο/αντίγραφο (και μιλώ για την αρχική φωτογραφική λήψη). Αποτελεί γεγονός αναμφισβήτητο ότι αυτό που απεικονίζει υπήρξε στην πραγματικότητα, και αυτό είναι ένα σημαντικό κομμάτι της γοητευτικής της δύναμης.
Η δύναμη της φωτογραφίας είναι η περιγραφή της, μιά λεπτομέρεια της πραγματικότητας επιλεγμένη από τον φωτογράφο, ένα crop στο χώρο και στο χρόνο, που η μοναδικότητά του σε σχέση και με τη φόρμα (μορφή) που του δίνει ο φωτογράφος, δημιουργούν ένα ποιητικό οπτικό λόγο-εντελώς διαφορετικό από τον νοητό πεζό λόγο της ρέουσας στο χρόνο πραγματικότητας.
Όμως, αυτή η στιγμιαία, αφαιρετική περιγραφή, με όλα τα χαρακτηριστικά της που μετατρέπουν ένα γεγονός σε φωτογραφικό, πάντα ξέρεις ότι υπήρξε στ' αλήθεια, έστω και κάπως αλλιώς.
Συγκινεί πολύ όταν υπάρχει η πεποίθηση ότι ο φωτογράφος είδε και απαθανάτισε ένα άξιόλογο γεγονός, καθώς και ο τρόπος που το έκανε. Αυτή είναι η φωτογραφική αντίληψη. Το ίδιο γεγονός, εάν είναι φτιαγμένο σε υπολογιστή, άρα ανύπαρκτο, άρα μια φαντασιακή αναπαράσταση, αντιμετωπίζεται πια εικαστικά. Δεν εντυπωσιάζει πλέον τόσο το φανταστικό γεγονός αλλά εκτιμάται η τεχνοτροπία και η αισθητική, θαυμάζεται η φαντασία, συγκινεί η σημειολογία της εικόνας. Το καλλιτεχνικό περιεχόμενο μετατοπίζεται από την ουσία του γεγονότος στην ποιότητα της αναπαράστασής του.
Η φωτογραφία είναι μια άυλη αφαιρετική τέχνη, ένας "ασαφής" ποιητικός οπτικός λόγος που δεν εμπεριέχει συνειδητή σημειολογία, ούτε μπορεί να ερμηνευτεί με απτούς και λογικοφανείς όρους. Στις εικαστικές τέχνες αυτό είναι δυνατόν γιατί υπάρχει η διαμορφωθείσα ύλη που αντανακλά την τεχνοτροπία, μια τεχνοτροπία που μπορεί να αξιολογηθεί και να εκτιμηθεί με όρους εικαστικής αισθητικής.
Στη φωτογραφία δεν υπάρχει η άμεση σχέση δημιουργός-τεχνοτροπία-έργο αλλά αποτελεί στην ουσία μια πρόταση, μια επιλογή από ένα πλήθος πληροφοριών εκ μέρους του καλλιτέχνη. Και είναι σ' αυτό το σημείο περισσότερο ίσως "εγκεφαλική" τέχνη, η τέχνη της αντιληπτικότητας θα έλεγα, παρά "δημιουργική", με την έννοια παραγωγής και μορφοποίησης μιας εσωτερικής δυναμικής σε έργο.
Το ότι το ντοκουμέντο μπορεί στην πορεία να παραποιηθεί δεν ακυρώνει την αρχική της ιδιότητα. Και κατά τη γνώμη μου η εικαστική της πορεία ξεκινά από τη στιγμή που με τη φόρμα ή την επεξεργασία παραμορφώνεται το αυθεντικό γεγονός ή όταν αυτό παραποιείται με αφαιρέσεις πραγματικών στοιχείων ή προσθέσεις φανταστικών, όπως συμβαίνει στις ψηφιακές ζωγραφιές (digital art).
Φωτογραφία εξωφύλλου: Franco Fontana