"The immature artist imitates. Mature artists steal. " Lionel Trilling
Εάν υπάρχει μια πτυχή της δουλειάς τους την οποία οι φωτογράφοι εκτιμούν και εκθειάζουν κυρίως και πάνω απ' όλα, αυτή είναι η μοναδικότητά της. Η φωτογραφία μπορεί να μην είναι τέλειας εκφραστικότητας και μπορεί να μην την χρειάζεται κανείς άμεσα. Ενδέχεται να μην αναγνωρίζεται (ή να μην αναγνωριστεί ποτέ) για την αισθητική ή ιστορική της σημασία, και μπορεί να μην αγαπηθεί ποτέ από κανέναν. Αλλά, κατά τη γνώμη μας, είναι αποκλειστικά και μοναδικά δική μας. Τουλάχιστον, έτσι πιστεύουμε. Πως είναι ένα πρωτότυπο. Κι όμως. Ακόμη κι αυτή η πενιχρή αιτιολόγηση για τις προσπάθειές μας, βασίζεται σε μια εσφαλμένη παραδοχή. Η πρωτοτυπία, όχι μόνο είναι υπερτιμημένη, αλλά και αμφίβολης προέλευσης στις περισσότερες περιπτώσεις.
Η προσφιλής μας ατομικότητα είναι, σε μεγάλο βαθμό, ένα αμάλγαμα από μυριάδες δυνάμεων και επιρροών που, μόνο περιστασιακά μπορούν να ταξινομηθούν και να αναγνωριστούν. Αλλά, ακόμη και όταν η σύνδεση μεταξύ της πράξης του παρόντος και της εμπειρίας του παρελθόντος παραμένει κρυφή, η αμεσότητα της σύνδεσης είναι η πιο ακατέργαστη μορφή επιρροής. Πολύ πιο ισχυρές και μυστηριώδεις είναι οι δυνάμεις που φαίνεται να παρακάμπτουν την εικόνα ή το συμβάν και οι οποίες διαμορφώνουν το νου μας, απλώς και μόνο μέσω του γεγονότος πως είμαστε ανθρώπινα όντα. Οι πιο ισχυρές επιρροές ίσως απορρέουν από το ότι αναπνέουμε τον ίδιο αέρα, συνυπάρχουμε κατά την ίδια χρονική στιγμή στην ιστορία, και μοιραζόμαστε αυτό που ο C. Jung ονομάζει «συλλογικό ασυνείδητο». Στριφογυρίζουμε σε συγχρονισμένα μοτίβα, όπως ένα σμήνος πουλιών αλλάζει κατευθύνσεις αμέσως και ταυτόχρονα, ακολουθώντας τις εντολές ενός αοράτου χορογράφου. Και αυτά τα μοτίβα εκδηλώνονται στο μέσο μας ως στυλ, ύφος, ακόμη και ως θέμα.
Υπήρξε μια εποχή, όταν αυτά τα μοτίβα ήταν ευρεία και άπλωναν σταθερά και νωχελικά τις καμπύλες τους, όταν οι φωτογράφοι αναγνώριζαν κοινά ιδανικά. Τις τελευταίες δεκαετίες, τα μοτίβα αυτά έχουν γίνει όλο και πιο ακανόνιστα και ξέφρενα, με τους φωτογράφους να ανησυχούν και αγχώνονται όλο και περισσότερο να πρωτοτυπήσουν, να διαφοροποιηθούν από την «ομάδα» και τον «σωρό», να ξεφύγουν από το κοινό σκεπτικό. (Ίσως το κοινό σκεπτικό να ήταν, και να παραμένει, το χάος). Δεν μπορώ να γνωρίζω ή να φανταστώ, πως λειτουργούν αυτές οι δυνάμεις. Μόνο να αναγνωρίζω τα αποτελέσματά τους, μπορώ.
Σκεφτείτε όλα τα βραχύβια κινήματα που εμφανίστηκαν τα τελευταία χρόνια στο μέσο, όταν δεκάδες φωτογράφοι δημιουργούσαν, σχεδόν ταυτόχρονα, παρόμοιες εικόνες. Τα παραδείγματα είναι αμέτρητα. Το ξύσιμο-γράψιμο-γρατζούνισμα-κάψιμο του αρνητικού πριν από την εκτύπωση, η χρήση φλας σε συνδυασμό με φως ημέρας, κατασκευές στο στούντιο, η χρήση πλαστικών φακών και τεχνικών εκτύπωσης του προηγούμενου αιώνα, μέχρι το λεγόμενο «σύγχρονο» fine art, με το (ζωγραφικό, τις περισσότερες φορές) χρώμα να κυριαρχεί, τις ψηφιακές επεμβάσεις, τις φωτογραφίες με κινητό και HDR φωτογραφίες.
Ποια είναι η διαδικασία με την οποία η έννοιες «κοινή αντίληψη» ή «συλλογικό ασυνείδητο» μετουσιώνονται σε τόσο ειδικές φωτογραφικές τεχνικές, μεθόδους και θέματα; Γιατί αυτές οι εκδηλώσεις συμβαίνουν με τέτοια συχνότητα και σε τέτοιο βαθμό, ώστε να φαίνεται πως συμβαίνουν ταυτόχρονα; Δεν γνωρίζω τις απαντήσεις παρόλο που οι ερωτήσεις μου κινούν τρομερά την περιέργεια.
Κατά τη διάρκεια συνομιλίας με φίλους και συναδέλφους της αλλοδαπής, σχετικά με αυτά τα θέματα, ένας από αυτούς μου είπε πως δεν βλέπει τίποτα μυστηριώδες. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, το φαινόμενο εξηγείται από την ταχύτερη επικοινωνία των φωτογράφων μέσω του internet, μιας πληθώρας των περιοδικών, εκθέσεων, διαλέξεων, παρουσιάσεων κ.λπ. Οι ιδέες διαδίδονται γρήγορα, πλέον. Και το ίδιο γρήγορα χρησιμοποιούνται και απορρίπτονται.
Ένας άλλος συνάδελφος, με λιγότερο «φιλανθρωπικές» διαθέσεις, υποστήριξε πως πρόκειται για ένα ακόμα σύνδρομο «του να είσαι στην μόδα». Κάποιος γίνεται το επίκεντρο της προσοχής λόγω μιας συγκεκριμένης ιδέας του, η οποία συχνά παρουσιάζεται ως νέα, κι έτσι όλοι οι υπόλοιποι προσπαθούν να κάνουν το ίδιο, από τον φόβο μην μείνουν πίσω από τις σύγχρονες καλλιτεχνικές τάσεις και εξελίξεις.
Κάποιος άλλος υποστήριξε πως ο πλουραλισμός και η πολυφωνία, εξ ορισμού σημαίνουν διαφορετικότητα χάριν της διαφορετικότητας. Όταν τόσοι πολλοί φωτογράφοι προσπαθούν για την μοναδικότητα, ορισμένων οι λύσεις στα φωτογραφικά προβλήματα θα μοιάζουν παρόμοιες. Αυτά τα άτομα θα ομαδοποιηθούν από κριτικούς, θεωρητικούς και γκαλερί, σαν να ήταν μέλη του ίδιου κινήματος, δημιουργώντας έτσι τεχνητά στυλ και κινήματα, που τόσο πολύ τους βολεύουν.
Είμαι βέβαιος πως όλες αυτές, άλλα και άλλες, εξηγήσεις είναι κατάλληλες σε ορισμένες περιπτώσεις. Ωστόσο, είμαι επίσης πεπεισμένος ότι λειτουργεί μια άλλη, πιο μυστηριώδης δύναμη, περεχώντας παρόμοιες εικόνες σε διαφορετικούς φωτογράφους ταυτόχρονα, χωρίς καμιά εμφανή ή άμεση σύνδεση μεταξύ αυτών των ατόμων. Προσωπικά θεωρώ την ιδέα παρήγορη.
Αν και φαίνεται να μειώνει τις πολυαγαπημένες μας θεωρίες περί μοναδικότητας, προτείνει επίσης μια συνεκτικότητα κοσμικής κλίμακας, η οποία περιλαμβάνει την ανθρώπινη συμπεριφορά (ακόμη και τον μικρόκοσμο του κοινού ενδιαφέροντος των φωτογράφων για ένα συγκεκριμένο θέμα), πέρα από τη σφαίρα της απλής σύμπτωσης. Ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, μέσα στη σφαίρα των φυσικών συμπτώσεων.
Είναι αναμενόμενο οι φωτογραφίες, (όπως και οτιδήποτε άλλο), να εμπέσουν σε συγκεκριμένα, «σύγχρονα πρότυπα», ανά πάσα στιγμή. Αλλά επειδή αυτά τα πρότυπα, εκτός από απρόβλεπτα, είναι και εκτός του ελέγχου του ατόμου, δεν μπορούν να είναι χρήσιμα από πρακτική άποψη.
Πολύ περισσότερο ελεγχόμενη, και ως εκ τούτου χρησιμότερη, είναι η ηθελημένη επιρροή. Από τη στιγμή που, ούτως ή άλλως, επηρεαζόμαστε συνεχώς από τις ιδέες και τις εικόνες των άλλων, ίσως θα έπρεπε να καταβάλουμε μεγαλύτερη προσπάθεια στο να γίνουμε πιο αυστηροί ως προς την επιλογή τους. Στο να αποφασίζουμε εμείς από ποιον και από τι θα επηρεαστούμε. Ίσως έτσι γίνουν αυτές οι επιρροές πιο συνειδητές, πιο εμφανείς και άμεσες.
Το πρόσχημα της ατομικότητας φαίνεται να είναι μια απάτη. Γι 'αυτό κάθε φωτογράφος ας αναγνωρίσει κι ας παραδεχτεί άμεσα, ανοιχτά και ξεδιάντροπα την έκταση των επιρροών του, ακόμη κι αν αυτές φτάνουν σε επίπεδα λογοκλοπής. Ούτως ή άλλως, η ειλικρίνεια προέχει της πρωτοτυπίας. Στα δικά μου μάτια, τουλάχιστον.