Ζούμε, κατά γενική ομολογία, στην εποχή της πληροφορίας. Η καθημερινότητά μας όχι μόνο κατακλύζεται από ένα τεράστιο όγκο πληροφοριών, αλλά συχνά κι εμείς οι ίδιοι το επιδιώκουμε και το αποζητούμε. Και ενώ η γνώση (σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη εποχή) είναι μπροστά μας, αυτό που προσωπικά αντιλαμβάνομαι είναι ότι εντρυφούμε σε αυτήν ολοένα και σπανιότερα. Αντίθετα, ολοένα και συχνότερα, ως βαθιά γνώση και σοφία παρουσιάζεται κάθε κομμάτι επιφανειακής πληροφόρησης ή κάθε απόφθεγμα. Σε ένα πολιτισμικό περιβάλλον, όπου θεωρείται αναγκαίο κι απαραίτητο το να έχουμε «γνώμη» και «άποψη» επί παντός επιστητού, πρέπει, είτε θέλουμε είτε όχι, να έχουμε απαντήσεις για να πάρουμε πόντους. Είναι πιθανόν να δημιουργείται (μιας και είναι τόσο της μόδας) μια νέα γενιά, που θα μπορούσε να ονομαστεί «γενιά του Trivial Pursuit».
Προσωπικά, θεωρώ πως υπάρχει πολύ περισσότερη ουσία στα πράγματα, και πολλά περισσότερα να μάθει κανείς, πέρα από την απλή πληροφορία ή το απόφθεγμα που μπορεί με ευκολία να αποτυπώσει στη μνήμη του και να επαναλαμβάνει.
Στον κόσμο της φωτογραφίας, ο ασχολούμενος με αυτήν τείνει να είναι αρκετά επιρρεπής στην «σοφία του Trivial Pursuit». Από τη στιγμή που η φωτογραφία έχει εύκολη τεχνική και όλα σ’ αυτήν έχουν να κάνουν με τον χρόνο και την ταχύτητα, δημιουργείται συχνά η αντίληψη (και ακόμη συχνότερα η αντιμετώπιση) πως και η κατανόηση της είναι το ίδιο εύκολη και γρήγορη. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να θεωρεί πως επικοινωνεί και αντιλαμβάνεται τον Walker Evans, αν γνωρίζει τις «καλύτερες» από τις σπουδαίες φωτογραφίες του. Όπως την, πασίγνωστη πλέον, «λαμαρίνα» του κου Perkins ή το πορτραίτο της κας Burroughs, κ.α.
Όμως για να κατανοήσουμε κάτι σε βάθος απαιτείται υπομονή και χρόνος (μαζί με την αγάπη και τη συνεχή ενασχόληση). Και βεβαίως η ανάπτυξη της ικανότητας να βλέπουμε τα πράγματα σε μεγαλύτερο βάθος από αυτό που συνήθως μας παρουσιάζονται. Ακόμη και μελετώντας φωτογράφους, υπάρχουν πολύ περισσότερα να μάθουμε από αυτά που φαίνονται. Και, επ’ ουδενί, δεν εννοώ την αναζήτηση κάποιου βαθύτερου νοήματος, που κρύβεται πίσω από τις φωτογραφίες τους.
Μιλώντας για τον Evans, θεωρώ πως αν κάποιος θέλει να γνωρίσει πραγματικά το έργο του, οφείλει να μελετήσει και τη δουλειά του πριν και μετά την περίοδο της F.S.A. ή του “Let us now praise famous men". Να αντιληφθεί πως έφτασε να κάνει αυτές τις φωτογραφίες και που οδηγήθηκε (και οδήγησε το μέσον) μετά. Θα πρέπει να γνωρίζει τις θέσεις του Evans για τη Φωτογραφία και την Τέχνη, όπως αυτές διαφαίνονται στα γραπτά του, στην αλληλογραφία του και στις λίγες συνεντεύξεις του. Ή, μπορεί να γνωρίζουμε τη δουλεία του Ansel Adams με τα πανέμορφα τοπία στο Yosemite, όμως συχνά αγνοούμε τα πορτραίτα του, την documentary, καθώς και την εμπορική του δουλειά και τον ρόλο που αυτή έπαιξε στην καριέρα του, αλλά και τις συχνές φιλοσοφικές του «διαμάχες» με τον Minor White.
Για να γνωρίσει κανείς τον καλλιτέχνη και το έργο του, πριν το δεχτεί ή το απορρίψει, οφείλει να γνωρίζει και κάποιες άλλες πτυχές, πέραν των greatest hits του. Βεβαίως, όλα αυτά αποτελούν προϋπόθεση, μόνο για όσους θέλουν πραγματικά να απολαύσουν το έργο του Evans, του Adams ή οποιουδήποτε σπουδαίου φωτογράφου. Αλλά και για όσους θέλουν κι οι ίδιοι να δημιουργήσουν, η μελέτη της δημιουργικής διαδικασίας κι όχι απλώς η «μίμηση» των «καλύτερων» φωτογραφιών θα αποτελέσει ουσιαστική επιρροή. Και όπως προείπα, αυτό απαιτεί χρόνο, αγάπη και υπομονή. Είναι πολύ εύκολο να μάθει κανείς τα greatest hits του κάθε φωτογράφου και να αναμασά το πόσο σπουδαίες φωτογραφίες είναι. Αλλά δεν νομίζω πως ο Evans ή ο Adams έχουν ανάγκη τους επαίνους και τους διθυράμβους μας. Αυτά έχουν να κάνουν περισσότερο με την δική μας αγωνία να δείξουμε (ή να αποδείξουμε) ότι κατανοούμε και επικοινωνούμε με το έργο τους.
Έχω την αίσθηση πως σήμερα, οι περισσότεροι ασχολούμενοι με την φωτογραφία πιέζονται κατά κάποιον τρόπο, προς μια ρηχότητα αντίληψης. Τόσο από την γενικότερη κουλτούρα, όσο και από την επικρατούσα τάση, να τα ξέρουμε όλα και γρήγορα. Και είναι αρκετές οι φορές που υποκύπτουν. Δέχονται μια πίεση να νομίζουν πως αν γνωρίζουν τον τίτλο, γνωρίζουν και το θέμα. Αν γνωρίζουν τα greatest hits, επικοινωνούν τόσο με το έργο όσο και με τον δημιουργό.
Όμως, αν το καλοσκεφτούμε, το εγχείρημα του να ασχοληθεί κανείς με την τέχνη, και ιδιαίτερα με την καλλιτεχνική δημιουργία, είναι ακριβώς το αντίθετο αυτής της κατάστασης. Η ρηχότητα αντίληψης και σκέψης δεν είναι κάτι που χαρακτηρίζει τον καλλιτέχνη, στόχος του οποίου συχνά είναι η ανάπτυξη ενός βάθους αντίληψης και η παρουσίαση του μέσα από το έργο του.
Σκέπτομαι πως, πιθανόν αυτό να εννοούσε ο Minor White, όταν έλεγε: «…να μην φωτογραφίζεις μόνο αυτό που είναι, αλλά και το τι άλλο είναι…». Να σκέπτεσαι και να βλέπεις πέρα από τον τίτλο, πέρα από το απόφθεγμα, πέρα από την απάντηση στο Trivial Pursuit.
Cover Photo: Photographer Minor White with sequences of his prints. Photo by George Peet courtesy Museum of Photographic Arts