Δείτε παρακάτω το πρόγραμμα των Φωτογραφικών Συναντήσεων για το 2023
ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΑΚΗΣ: DIORAMA
SOUTH Space for Photography
Ηρώων Πολυτεχνίου 7 - Εγκαίνια 28/9, 20:00
Ο όρος Διόραμα αποδίδεται από τη Βικιπαιδεία ως «τρισδιάστατο μοντέλο φυσικού μεγέθους, ή μινιατούρα, που αναπαριστά μια σκηνή». Στις απαρχές του το Διόραμα, μετεξέλιξη του απλούστερου δισδιάστατου Πανοράματος, ήταν ένα είδος θεατρικής εμπειρίας που λάμβανε χώρα σε ειδικά κατασκευασμένους κυκλικούς χώρους· πρωτοεμφανίζεται στο Παρίσι το 1822 και γρήγορα εξαπλώνεται στην υπόλοιπη Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Αποτελείτο ουσιαστικά από πολύπλοκα ζωγραφισμένο καννάβινο φόντο, συχνά περιστρεφόμενο και εμπλουτισμένο με τη συμμετοχή ηθοποιών καθώς και φωτιστικά και ηχητικά εφέ. Αναπαρίσταντο εντυπωσιακές φυσικές τοποθεσίες, όπως το Πέρασμα του Αγίου Βερνάρδου στις Ελβετικές Άλπεις, αλλά και σκηνές φημισμένων μαχών όπως το Βατερλό.
Ένας από τους επινοητές του πρώτου Διοράματος ήταν ο Louis Daguerre, πατέρας της δαγγεροτυπίας και παππούς της φωτογραφίας· ακριβώς δύο αιώνες αργότερα, ο Γιώργος Αναστασάκης δημιουργεί τα δικά του φωτογραφικά Διοράματα. Δεν εμπίπτουν σε καμμία από τις προαναφερθείσες κατηγορίες. Τα μεγάλα και σχεδόν μονόχρωμα τυπώματα παρουσιάζουν έρημα τοπία – λόφους και κοιλάδες, πλαγιές και ράχες φαινομενικά φωτογραφισμένες από κάποιο λίγο ψηλότερο σημείο, ίσως έναν ακόμα λόφο. Δεν βλέπουμε ορίζοντες, ούτε διακρίνουμε σημεία φυγής, ενώ τα άγονα τοπία απλώς συνεχίζουν το ένα μετά το άλλο, ατέλειωτα. Παρουσιάζουν αδιαμφισβήτητα ίχνη διάβρωσης, από τον χρόνο, το νερό και τον άνεμο, αλλά στερούνται κάθε ένδειξης κλίμακος: πρόκειται άρα για τους ιλιγγιώδεις γκρεμούς και χαράδρες κάποιας Κεντροασιατικής οροσειράς, ή μήπως για τους πρόποδες του Death Valley;
Ο Αναστασάκης δεν δίνει καμμία πληροφορία. Κατά πάσαν πιθανότητα, πρόκειται για τοπία του ονείρου, μήτρες πάνω στις οποίες ο παρατηρητής μπορεί να εναποθέσει τις προσωπικές του φαντασιώσεις. Ίσως βλέπουμε τις ερήμους του Τέξας, μέσα στις οποίες βυθίσθηκε για πέντε χρόνια σε αναζήτηση εκδίκησης ο John Wayne στην ταινία The Searchers. Ίσως και τα Βουνά της Παραφροσύνης του H. P. Lovecraft, ή τους ατέλειωτους αμμόλοφους της Ερήμου Γκόμπι ανάμεσα στους οποίους γύριζε ο Μάρκο Πόλο. Ορισμένες από τις πιο πετυχημένες και δυνατές παλαιότερες εργασίες του Αναστασάκη, όπως Tartaros και Ripa Acherontae, συνδύαζαν τοπίο και σκηνοθεσία, σμίγοντας μύθο και πραγματικότητα σε μία στοιχειωμένη, συχνά ανησυχητική αλληλουχία εικόνων. Με τα Διοράματα, ο φωτογράφος στρέφεται προς ένα είδους μινιμαλισμού, αποκαλύπτοντάς μας ένα σκηνικό πάνω στο οποίο θα μπορούσε να ανθίσει αχαλίνωτος ο μύθος.
ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ: ΨΥΧΙΑΤΡΕΙΟ ΛΕΡΟΥ
Αγιος Ρόκκος & Υπόγεια Κρήνη (Πλατεία Σπλάντζιας)
Εγκαίνεια Παρασκευή 29/9, 20:30
Το σύγχρονο φωτογραφικό δοκίμιο (photo essay), αλληλουχία εικόνων που εστιάζουν σε συγκεκριμένο θέμα, εμφανίζεται στον περιοδικό τύπο τη δεκαετία 1930 με την εμφάνιση των Αμερικανικών Life (1936) και Look (1937). Ακολούθησαν τα ευρωπαϊκά αντίστοιχα Paris Match (1938), Picture Post (1938) και Stern (1948), και πολύ αργότερα στην Ελλάδα ο Ταχυδρόμος (1954-1993). Τις δεκαετίες 1960-1970, τα περιοδικά αυτά απέκτησαν ισχυρή επιρροή στο παγκόσμιο αναγνωστικό κοινό χάρη στη συμβολή ταλαντούχων φωτογράφων που στη μεγάλη τους πλειοψηφία θεωρούσαν εαυτούς engaged photographers – είχαν δηλαδή προσωπική άποψη επί του θέματος, την οποία δεν προσπαθούσαν να κρύψουν. Μεταξύ των εργασιών που άφησαν ιστορία ξεχωρίζουν τα δοκίμια “This is how it is” του Don McCullin με θέμα τη φονική μάχη για ανακατάληψη της πόλης Hue στο Νότιο Βιετνάμ (Sunday Times Magazine, 24/03/1968) και “Death Flow From a Pipe” του W. Eugene Smith για τη πολυετή δηλητηρίαση από χημικά απόβλητα των κατοίκων της πόλης Minamata (Life 02//6/1972).
Αντίστοιχο εγχείρημα του Ταχυδρόμου υπήρξε η αποστολή του φωτογράφου Νίκου Παναγιωτόπουλου και του δημοσιογράφου Κώστα Παπαπέτρου το 1982 στο Ψυχιατρικό Θεραπευτήριο Λέρου, όπου 1,200 άνθρωποι από πέντε έως εκατό ετών, διαγνωσμένοι ψυχοπαθείς ή απλώς ανεπιθύμητοι στην ελληνική κοινωνία, ζούσαν σε κατάσταση κυριολεκτικά μεσαιωνική. Όπως έγραψε ο Παναγιωτόπουλος, η Λέρος, που ιδρύθηκε το 1958, «δέχτηκε για δεκαετίες εκατοντάδες ψυχικά νοσούντες από κάθε γωνιά της Ελλάδας. Οι ασθενείς, οι οποίοι τέθηκαν υπό τη φροντίδα ενός ουσιαστικά ανεκπαίδευτου ντόπιου προσωπικού, ήταν εντελώς αποκλεισμένοι από την κοινωνία».
Η πενθήμερη περίπου επίσκεψη στις εγκαταστάσεις του ψυχιατρείου και η άμεση δημοσίευση («Η Μεγάλη μας ντροπή», Ταχυδρόμος 22/04/1982) ήσαν το αποκορύφωμα σειράς δημοσιογραφικών ερευνών του περιοδικού και του Παναγιωτόπουλου γύρω από το εθνικά παραγκωνισμένο θέμα της ψυχιατρικής θεραπευτικής στην Ελλάδα. Η νίκη του ΠΑΣΟΚ τον Οκτώβριο 1981 και η απόφαση της νέας κυβέρνησης να ρίξει φως στην κρατική ψυχιατρική μέριμνα επέτρεψε για πρώτη φορά πρόσβαση στα παραδοσιακά απροσπέλαστα αυτά ιδρύματα. Είχε προηγηθεί φωτογράφιση του Δαφνιού («Δαφνί, ένα ψυχιατρείο του 1862», Ταχυδρόμος 15/04/1982), τα φωτογραφικά όμως ντοκουμέντα από τη Λέρο ήσαν απείρως πιο ανατριχιαστικά: παιδιά στοιβαγμένα σε τσιμεντένιο δάπεδο μέσα στις ακαθαρσίες τους, γυναίκες αλυσοδεμένες από το πόδι, ολόγυμνοι άνδρες που γυρίζουν αλλόφρονες σαν φιγούρες από την Κόλαση του Δάντη. Το σοκ για το κοινό ήταν μεγάλο, προκαλώντας όχι μόνον εθνικές αλλά και διεθνείς αντιδράσεις, που οδήγησαν σε σχετικά σύντομο διάστημα σε διαδικασίες μεταρρύθμισης και αποϊδρυματοποίησης. Φωτογραφικό δοκίμιο με δόντια αλλά και απτό αποτέλεσμα, η «Λέρος» του Νίκου Παναγιωτόπουλου είναι η ελληνική Minamata.
ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΟΡΦΑΝΙΔΟΥ: COLD TURKEY
Χαμάμ οδού Κατρέ (Κατρέ 4)
Εγκαίνια Σάββατο 30/9, 19:30
Διάρκεια έκθεσης: 30/9 – 10/10
Οι συμβολικοί «τόποι» που εξερευνά κανείς στη διαδικασία της απεξάρτησης, η αίσθηση της διαρκούς εγρήγορσης και της αναμονής «αυτού του ενός και μοναδικού πράγματος που θα επεκτείνει τη ζωή πέρα από τα όρια», όπως γράφει ο Ρ.Μ.Ρίλκε, εγγράφονται σε μια ανθολογία από εικόνες ανοιχτές σε ερμηνείες. - Ματθαίος Τσιμιτάκης
Το σώμα δουλειάς “Cold Turkey” (2015-2018) διερευνά τα διαφορετικά επίπεδα της εμπειρίας του εθισμού και της περιπέτειας της απεξάρτησης από αυτόν, προσεγγίζει τη σχέση της εξάρτησης με το πένθος, με στόχο την εξορία από το φαντασιακό, την αναζήτηση του φωτός, την πορεία προς τη λύτρωση, τη διέξοδο σε μια προσωπική κάθαρση.
ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΚΑΡΑΛΗ: «Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη: Αισθητικές και κοινωνικοπολιτικές επιρροές στο έργο της (1924-1930)»
Διάλεξη στο πλαίσιο της ημερίδας «Φωτογραφία και Ιστορία», Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων (Χάληδων 98), Σάββατο 30/9, 11:00
Η ανίχνευση του πλαισίου παραγωγής και ειδικότερα των ιδεολογικών και αισθητικών καταβολών της εικονογραφίας των παραλληλισμών αρχαίας και νέας Ελλάδας στο έργο της Έλλης Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη (Atelier Nelly’s) τη δεκαετία του 1920 αποτελεί το κύριο ζητούμενο της συγκεκριμένης εισήγησης. Φωτίζοντας τον κοινωνικό περίγυρο και τα ανθρωπο-δίκτυα με τα οποία η φωτογράφος συνδέθηκε φιλικά και συνεργάστηκε επαγγελματικά κατά τα πρώτα χρόνια της σταδιοδρομίας της στην Αθήνα, θα εστιάσω την προσοχή μου σε συγκεκριμένες προσωπικότητες της περιόδου που αναζήτησαν στις επιτελεστικές αναπαραστάσεις και αναβιώσεις της αρχαιότητας τον χαμένο κρίκο της εθνικής και φυλετικής συνέχειας των Ελλήνων, καθώς και στους τρόπους με τους οποίους η φωτογράφος μεταστοιχείωσε σταδιακά τον εθνοκεντρικό λόγο της εποχής σε δικό της αισθητικό πρόταγμα. Ειδικότερα, θα εξεταστούν οι αναθέσεις των παραστάσεων του Λυκείου των Ελληνίδων (1926), του Πατριωτικού Ιδρύματος (1925), της Aurea de Sarra (1926), των Δελφικών Εορτών (1927,1930) κ.ά. καθώς και οι δεσμοί της φωτογράφου με σημαίνουσες προσωπικότητες της εποχής, όπως η Καλιρρόη Παρρέν, η Εύα Πάλμερ-Σικελιανού, ο Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς, ο Άγγελος Τανάγρας, η Ναυσικά Παλαμά και άλλοι.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΑΘΑΤΟΣ: «Η Νέλλη, φευ!»
Διάλεξη στο πλαίσιο της ημερίδας «Φωτογραφία και Ιστορία», Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων (Χάληδων 98), Σάββατο 30/9, 11:00
Το Μουσείο Μπενάκη παρουσίασε φέτος την από καιρού προγραμματισμένη αναδρομική έκθεση της Έλλης Σουγιουτζόγλου-Σεραϊδάρη, ευρύτερα γνωστής ως «Νέλλη» και ενίοτε, ατυχώς, ως Nelly’s. Η έκθεση, μαζί με τον 470-σελίδων μονογραφικό κατάλογο που τη συνοδεύει, είναι απόρροια της δεκαετούς τουλάχιστον εργασίας της επιμελήτριας Αλίκης Τσίργιαλου, και αποτελεί πρότυπο έρευνας στον χώρο της φωτογραφικής ιστορίας. Το γεγονός είναι σημαντικό επειδή προσφέρει σε μελετητές και κοινό την πρώτη ουσιαστικά ευκαιρία για εμπεριστατωμένη αποτίμηση του πλούσιου έργου της διάσημης φωτογράφου.
Πρόκειται για προικισμένη επαγγελματία που ασχολήθηκε με σοβαρότητα με σχεδόν κάθε έκφανση του μέσου, από το πορτραίτο στο τοπίο, από τη μόδα στη διαφήμιση, από τη φωτογραφία δρόμου στη φωτογραφία σε στούντιο. Παραμένει το ξεχωριστό θέμα της ποιότητας του έργου της, κάτι που ελάχιστα έχει αντιμετωπισθεί μέχρις σήμερα - έργο αδιαμφισβήτητα άνισο, με ύψη αλλά και με βάθη, όπως διαφαίνεται καθαρά από την έκθεση. Η διάλεξη θίγει πτυχές του έργου και του βίου της Σεραϊδάρη, θέτοντας κάποιες παραμέτρους για μια πρώτη αποτίμηση της φωτογράφου, έστω για τη δική μας τουλάχιστον εποχή.
ΛΕΡΟΣ: ΤΟ ΠΑΛΙΜΨΗΣΤΟ ΤΟΥ ΕΓΚΛΕΙΣΜΟΥ
Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων (Χάληδων 98)
Παρασκευή 29/9, 17:00
Το ψυχιατρείο της Λέρου ιδρύθηκε το 1958 με βασιλικό διάταγμα στις εγκαταστάσεις του ιταλικού στρατού ως «Αποικία Ψυχοπαθών», και δέχτηκε για δεκαετίες εκατοντάδες ψυχικά νοσούντες από κάθε γωνιά της Ελλάδας. Οι ασθενείς, υπό τη φροντίδα ενός ουσιαστικά ανεκπαίδευτου ντόπιου προσωπικού, ζούσαν εντελώς αποκλεισμένοι και σε απάνθρωπες συνθήκες. Το 1982, μία αποστολή του περιοδικού Ταχυδρόμος με τον δημοσιογράφο Κ.Παπαπέτρου και τον φωτογράφο Ν.Παναγιωτόπουλο αποκάλυψε τις απάνθρωπες συνθήκες που επικρατούσαν στο ίδρυμα και σύντομα το σκάνδαλο απέκτησε διεθνείς διαστάσεις, οδηγώντας στις διαδικασίες μεταρρύθμισης και αποϊδρυματοποίησης. Η Λέρος υπάρχει στη συλλογική μας μνήμη ως συνώνυμο του κρατικού ψυχιατρείου, πέρα όμως από αυτό κουβαλά μία διαχρονικά τραυματική ιστορία εγκλεισμού και αποκλεισμού που ξεκινά από τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις των Ιταλών στον Μεσοπόλεμο, περνά στην ίδρυση των Βασιλικών Τεχνικών Σχολών που λειτουργούν ως χώρος αναμόρφωσης και κατήχησης για νεαρούς αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού και παιδιά κομμουνιστών στη μετεμφυλιακή περίοδο, αλλά και στη χρήση των ίδιων κτιρίων ως τόπων φυλάκισης και εξορίας πολιτικών αντιφρονούντων στη Χούντα.
Αυτό το παλίμψηστο φιλοδοξεί να παρουσιάσει η ημερίδα «Λέρος: Το παλίμψηστο του εγκλεισμού» που διοργανώνεται στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων την Παρασκευή 29/9. Ο ψυχίατρος Δημήτρης Πλουμπίδης θα μιλήσει για την ιστορία και την εξέλιξη του Κρατικού Θεραπευτηρίου Λέρου ως τόπου εξορίας και εγκλεισμού, ο Νίκος Παναγιωτόπουλος θα παρουσιάσει το φωτογραφικό υλικό και θα μιλήσει για την εμπειρία της επίσκεψης στη Λέρο το 1982, ενώ η δημοσιογράφος Μαριλένα Κατσίμη και η Πηνελόπη Πετσίνη θα μιλήσουν για την αντίστοιχη εμπειρία 35 χρόνια μετά. Θα ακολουθήσει προβολή του ντοκιμαντέρ «Λέρος, εξόριστοι στο Αιγαίο» από τη σειρά «Ιστορικοί Περίπατοι» της ΕΡΤ, και συζήτηση με το κοινό.