Ξεκίνησα να παρακολουθώ τα μαθήματα του Πλάτωνα Ριβέλλη το φθινόπωρο του 1987, όταν ακόμη γινόντουσαν στο Studio Quark, ένα υπόγειο στην Αραχώβης, στα Εξάρχεια. Μαγεύτηκα! Τα τεχνικά βέβαια τα ήξερα, είχα δικό μου σκοτεινό θάλαμο. Για να καταλάβεις τύπωνα ακόμη και Cibachrome με κιτ χημικών-χαρτιών που με προμήθευαν φίλοι φοιτητές στην Ιταλία. Μαγεύτηκα λοιπόν από τον κόσμο της καλλιτεχνικής φωτογραφίας που μου αποκαλύφθηκε μέσα από τα μαθήματα. Συνειδητοποίησα ότι υπήρχε και μια φωτογραφία διαφορετική από αυτή που βλέπαμε στα περιοδικά ή στη καλύτερη περίπτωση στα ταξιδιωτικά λευκώματα και στο National Geographic. Περνάγαμε και καλά στα μαθήματα. Μια μεγάλη παρέα με διάθεση για μάθηση, αλλά και για πλάκα. Ηλικιακά υπήρχε σημαντικό εύρος. Οι μεγαλύτεροι ήταν περίπου συνομήλικοι με το δάσκαλο – τότε ήταν 43 ετών και η μικρότερη, κόρη γνωστού σκηνοθέτη, ορισμένες φορές διάβαζε τα μαθήματα της επόμενης μέρας για το Λύκειο, όταν άναβαν τα φώτα μετά από τη προβολή των φωτογραφιών.
Όταν η σειρά των εβδομαδιαίων μαθημάτων ολοκληρώθηκε στις αρχές του καλοκαιριού του 1988 απογοητεύτηκα και ανησύχησα. Αυτό ήταν λοιπόν, τελείωσε; Δεν θα είχε συνέχεια; Αφού μέσα από τα μαθήματα καταλάβαμε ότι πρέπει να έχουμε το πλήρη έλεγχο - από τη λήψη μέχρι και την εκτύπωση της φωτογραφίας - σε ποιο σκοτεινό θάλαμο θα επεξεργαζόμασταν φιλμ και χαρτιά όσοι δεν είχαμε δικό μας? Πως, πότε και που θα βρισκόμασταν για να συζητάμε για τη φωτογραφία που αγαπήσαμε. Πώς θα δείχναμε τις φωτογραφίες μας ο ένας στον άλλο για να ζητήσουμε τη γνώμη του, αλλά και τη κριτική του Πλάτωνα, σε μια εποχή που δεν υπήρχαν τα κοινωνικά δίκτια; Και το κυριότερο πώς θα εξακολουθούσαμε να έχουμε πρόσβαση στην πλούσια βιβλιοθήκη του Ριβέλλη, όταν στα ξενόγλωσσα βιβλιοπωλεία της Αθήνας τα μόνα φωτογραφικά λευκώματα που μπορούσες να βρεις ήταν του David Hamilton, ναι αυτά με τα ημίγυμνα νυμφίδια που πλασάρονταν για καλλιτεχνικά!
Μετέφερα τους προβληματισμούς στον δάσκαλο, μάλλον το έκαναν κι άλλοι, ίσως και ο ίδιος να ένιωθε αυτή την ανάγκη συνέχειας στην επικοινωνία με αποτέλεσμα λίγο καιρό αργότερα να μου εκμυστηρευτεί ότι σκεφτόταν να ιδρύσει ένα φωτογραφικό σωματείο με σκοπό να παρέχει στα μέλη του εντευκτήριο για να συναντιούνται, σκοτεινό θάλαμο άριστα εξοπλισμένο για κοινή χρήση, φιλμ, χαρτιά, χημικά και αναλώσιμα σε προνομιακές τιμές, πρόσβαση στη βιβλιοθήκη του των 2.000 βιβλίων, η οποία μάλιστα θα εμπλουτιζόταν διαρκώς με νέες μονογραφίες. Μελλοντικοί στόχοι του σωματείου θα ήταν επίσης η έκδοση περιοδικού και φωτογραφικών βιβλίων, η διοργάνωση τακτικών παρουσιάσεων και εκθέσεων των μελών, εξειδικευμένα καλλιτεχνικά σεμινάρια, εκδρομές και πάρτυ. Δυσκολεύτηκα να πιστέψω ότι όλα αυτά μπορούσαν να γίνουν πραγματικότητα, αλλά ευτυχώς διαψεύστηκα. Τελικά όχι μόνο υπάρχει Αη-Βασίλης, αλλά εκείνη τη χρονιά ήρθε νωρίτερα. Τον Σεπτέμβριο του 1988 ιδρύθηκε ο Φωτογραφικός Κύκλος. Τα υπόλοιπα είναι ιστορία.
Μια υπέροχη ιστορία που ευτυχώς συνεχίζεται! Τι να πρωτοθυμηθώ από τα τριάντα χρόνια που πέρασαν; Ας ξεκινήσω από αυτό που μου λείπει περισσότερο – τις διαλέξεις σημαντικών προσωπικοτήτων των γραμμάτων και των Τεχνών που κατά καιρούς διοργανώθηκαν. Έχω ακόμη την ανάμνηση της ομιλίας του Νίκου-Γαβριήλ Πεντζίκη για την αναζήτηση της ουσίας στη Τέχνη, αλλά και στην καθημερινότητα της ζωής, μέσα από την συνεχή αφαίρεση των περιττών. Είχα τη χαρά να ακούσω αρκετές φορές τον απολαυστικό Βασίλη Αλεξάκη και ας μου έμεινε αναπάντητο το ρητορικό ερώτημα στη τελευταία του διάλεξη με θέμα «Πρέπει να κλείνουμε τα σιντριβάνια όταν βρέχει;» Παρακολούθησα τον Παντελή Βούλγαρη να μιλά για τις ταινίες του και τον κινηματογράφο γενικότερα και να μοιράζεται μαζί μας εφηβικές αναμνήσεις με τον παιδικό του φίλο, τον Ριβέλλη. Άκουσα τον Γιώργο Μπράμο να μας εξηγεί απλά και θαρραλέα τους λόγους για το βάλτωμα του ελληνικού κινηματογράφου, είδα μια μοναχική γιαγιά στο γηροκομείο της Κομοτηνής να συνομιλεί κάθε βράδυ με τον Νίκο Χατζηνικολάου μπροστά στη βουβή ασπρόμαυρη τηλεοπτική συσκευή της, στο περίφημο «Κουτί» το ντοκιμαντέρ που μας παρουσίασε η ίδια η δημιουργός του, η Εύα Στεφανή. Απόλαυσα το ρεσιτάλ της πιανίστριας Λήδα Ζουρνατζή και του Evgen Kirjunel στη κέλτικη λύρα, προβληματίστηκα και έγινα σοφότερος ακούγοντας το καθηγητή φιλοσοφίας Παύλο Σούρλα, τον αστροφυσικό Γιώργο Γραμματικάκη, αλλά και τον Γιώργο Κυπουργό και τόσους άλλους που σίγουρα ξεχνώ. Δυστυχώς όμως η υποστήριξη αυτών των (δωρεάν) εκδηλώσεων από τα μέλη και τους φίλους του Κύκλου δεν ήταν ενθαρρυντική και έφερε τη σταδιακή κατάργησή τους.
Ευτυχώς όμως συνεχίζονται οι «Πέμπτες», οι παρουσιάσεις του έργου των μελών στα υπόλοιπα μέλη και σε όλους όσους ενδιαφέρονται για τη καλή φωτογραφία. Αν και αναπολώ το στρίμωγμα στο περιορισμένο χώρο της Τσακάλωφ, κυρίως γιατί νοσταλγώ τη περασμένη νιότη μου εκείνης της εποχής, αναγνωρίζω την άνεση που μας δόθηκε όταν οι παρουσιάσεις μεταφέρθηκαν στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς. Όπως επίσης αναγνωρίζω το κύρος του μουσείου που μας προσφέρθηκε, κύρος το οποίο ορισμένοι το εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο αναφέροντας στο βιογραφικό τους ακόμη τις προβολές των φωτογραφιών τους στο αμφιθέατρο! Θυμάμαι όμως και τη γκρίνια (ορισμένων) γι’ αυτή τη μετακίνηση, ότι και καλά είναι μακριά, ότι είναι απρόσωπο, ότι θα χάσουμε τη χαρά και τη συνοχή της παρέας. Αλλά και τώρα που οι «Πέμπτες» μεταφέρθηκαν στην Ελληνοαμερικανική Ένωση με διαφορετικό φορμά – την αυτοπαρουσίαση του κάθε φωτογράφου – πάλι γκρίνια ακούω. Τώρα το πρόβλημα είναι ότι θα δυσκολευόμαστε να παρκάρουμε ή ότι δεν υπάρχουν ταβέρνες εκεί γύρω. Καθαρά καλλιτεχνικές ανησυχίες... Είμαι ευτυχής που συνεχίζονται αυτές οι παρουσιάσεις και μπορώ να τις παρακολουθώ. Η ποιότητα των φωτογραφιών που παρουσιάζονται τις «Πέμπτες» αποτελούν μια όαση συγκρινόμενη με τη φωτογραφία που προβάλλεται παγκοσμίως. Αρκεί να περιδιαβείς τις εκθέσεις στα διάφορα φεστιβάλ-πανηγύρια φωτογραφίας, διεθνών και εντοπίων, ή να ξεφυλλίσεις τα συντριπτικά περισσότερα από τα βιβλία που εκδίδονται παγκοσμίως. Παρακολουθώ τις εκδόσεις, τουλάχιστον των γνωστών και καταξιωμένων εκδοτικών οίκων σε Ευρώπη και Αμερική, αγοράζοντας μάλιστα αρκετά βιβλία κάθε χρόνο και η σημαντικότερη απασχόληση μου στο διαδίκτυο είναι να αναζητώ τη δουλειά νέων και άγνωστων φωτογράφων, οπότε μπορώ να συγκρίνω. Συγχωρέστε μου την τυχόν έπαρση, αλλά αφού ο καθένας πια έχει άποψη για τη «καλή» φωτογραφία, νομιμοποιούμαι να έχω κι εγώ.
Μια και αναφέρθηκα στις εκδόσεις αξίζει να σημειωθεί ότι τα βιβλία που έχουν εκδοθεί από τα μέλη του Φωτογραφικού Κύκλου είναι μάλλον περισσότερα από όλα τα υπόλοιπα που έχουν εκδοθεί στην Ελλάδα και μάλιστα με αυτοχρηματοδότηση των ίδιων των φωτογράφων και όχι με την επιχορήγηση κάποιου οργανισμού. Είμαι χαρούμενος που συνεχίζονται οι εκδόσεις, είμαι σίγουρος πως αυτά τα βιβλία θα αποτελέσουν πολύτιμο υλικό για τους μελλοντικούς φίλους ή/και μελετητές της φωτογραφίας και στενοχωριέμαι που αυτή η προσπάθεια δεν υποστηρίζεται και δεν ενισχύεται όσο της αξίζει.
Όλα αυτά τα χρόνια γνώρισα εκτός από καλούς φωτογράφους και πολύ αξιόλογους ανθρώπους ανάμεσα στα μέλη του Κύκλου. Παρακολουθήσαμε μαζί σεμινάρια, κάναμε παρέα, πήγαμε εκδρομές, χορέψαμε σε πάρτυ, ανταλλάξαμε απόψεις, μοιραστήκαμε ανησυχίες και προβληματισμούς και κυρίως ωριμάσαμε και γίναμε καλύτεροι. Καλύτεροι φωτογράφοι, αλλά κυρίως καλύτεροι άνθρωποι. Μέσα από τα μαθήματά του ο Ριβέλλης άνοιξε μονοπάτια, πρωτόγνωρα για τους περισσότερους από μας, που μας οδήγησαν στη βαθύτερη κατανόηση της Τέχνης, κάτι που είχε σαν αποτέλεσμα την μεγαλύτερη ικανοποίηση από αυτή την επαφή. Και δεν αναφέρομαι μόνο στη φωτογραφία, αλλά και στον κινηματογράφο και στη μουσική και στη λογοτεχνία. Και δεν αναφέρομαι μόνο στα κατά καιρούς μέλη του Κύκλου, τα οποία φυσιολογικά στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής της πρωτεύουσας. Συμπεριλαμβάνω και τόσους και τόσους φίλους της φωτογραφίας σε όλη την Ελλάδα (αλλά και τη Κύπρο), που ήρθαν σε επαφή με τη διδασκαλία του μέσα από τα σεμινάρια της Λαϊκής Επιμόρφωσης παλαιότερα, μέσω των Μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας Πειραιώς στη συνέχεια και του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών τα τελευταία τρία χρόνια. Όπως βέβαια και όσους παρακολούθησαν διαλέξεις του σε Πολιτιστικές Λέσχες της περιφέρειας από τις οποίες είχε προσκληθεί. Χιλιάδες άτομα μυήθηκαν για πρώτη φορά στη καλλιτεχνική φωτογραφία από τον Ριβέλλη. Είμαι σίγουρος πως ελάχιστοι δεν βρήκαν κανένα ενδιαφέρον στις ομιλίες του. Προφανώς και δεν ασχολήθηκαν όλοι στη συνέχεια, αλλά οι περισσότεροι οφείλουν την μεταγενέστερη εξέλιξή τους στη γνώση και στον ενθουσιασμό που τους εμφύσησε, άσχετα αν ορισμένοι μετά την όποια επιτυχία τους αποφεύγουν να τον αναφέρουν ως δάσκαλό τους. Ακούγεται αλλόκοτα ειρωνικό, αλλά ο άνθρωπος που είναι υπεύθυνος περισσότερο από οποιοδήποτε άλλον για τη εξάπλωση της φωτογραφίας στην Ελλάδα κατηγορείται για ελιτισμό! Ας είναι, μακάρι να είχαμε κι άλλους τέτοιους «ελίτ» σε διάφορους χώρους -καλλιτέχνες και δασκάλους- με τόση ποιότητα, με τόση ικανότητα, με τόση γνώση, αλλά και με τόση διάθεση να μοιραστούν αυτή τη γνώση μαζί μας και να ξοδέψουν όλη τους την ενέργεια σ΄ αυτό.
Δάσκαλε, για αυτά τα τριάντα χρόνια, αλλά και για τα επόμενα που θα ακολουθήσουν σ΄ ευχαριστώ πολύ.
Σας ευχαριστώ πολύ: Νανά, Ανδρέα, Λία, Δήμητρα, Όλγα, Ένη, Solveigh, Νίκη, Γιώργο, Βασίλη, Περικλή, Κατερίνα, Μιχάλη, Τασία, Παναγιώτη, Άγγελε, Πάνο, Σιλουανέ, Παύλο, Αντώνη, Φώτη, Κωστή, Δέσποινα, Μάνο, Μαρίτα, Λουκά, Λίζη, Γεράσιμε, Δώρα, Μαρία, Αλέκο, Μαίρη, Νίκο, Μάκη, Γιάννη, Άνθη, Μυρτώ, Μάνια, Στέργιο, Δημήτρη, Αθηνά, Βίβιαν, Αμαλία, Κώστα, Νατάσα, Έντα, Χριστίνα, Σπύρο, Αγγελική. Να είσαστε καλά να ανταμώνουμε!
Χρήστος Κοψαχείλης Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.