Το ψηφιακό μεσαίο φορμά έχει διανύσει μεγάλη διαδρομή μέχρι να φτάσει στο σημερινό εκπληκτικό επίπεδο CMOS αισθητήρων με αναλύσεις 100+ megapixel, πολύ υψηλά ISO, video 4K, σταθεροποίηση στο σώμα και άλλα θαυμαστά χαρακτηριστικά. Όμως τα πράγματα δεν ήταν πάντα τόσο εύκολα, το αντίθετο μάλιστα. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Σύντομη Ιστορία του Ψηφιακού Μεσαίου Φορμά

Και η αρχή έγινε το 1991 με την πρώτη ψηφιακή πλάτη στην ιστορία, κατασκευασμένη από το Ισραηλινό εργοστάσιο Leaf, με το μοντέλο Leaf DCBI (Digital Camera Back I) και το παρατσούκλι "The Brick" (το τούβλο).

Διέθετε αισθητήρα CCD 4 (τεσσάρων) megapixel από την Loral μεγέθους περ. 3x3cm και είχε κόστος γύρω στα 4 εκατομμύρια δραχμές!

R&D

Το κόστος όπως βλέπουμε τεράστιο κυρίως λόγω του R&D της νέας τεχνολογίας και αυτός είναι ένας από τους λόγους που υιοθετήθηκε αρχικά από το "ακριβότερο" μεσαίο φορμά όταν σχεδόν την ίδια περίοδο πρωτοβγήκαν στην αγορά οι μικρές ψηφιακές μηχανές πολύ χαμηλότερων δυνατοτήτων.

Pioneers

Οι πρωτοπόροι φωτογράφοι που έκαναν το βήμα εισαγωγής στην ψηφιακή λήψη απέκτησαν συγκριτικό πλεονέκτημα τεχνογνωσίας πληρώνοντας όμως ταυτόχρονα και το τίμημα του υψηλού κόστους μιας τεχνολογίας που βρισκόταν στα σπάργανα.

Γιατί μπορεί σήμερα να απολαμβάνουμε - με τις σύγχρονες πλάτες - ένα σχεδόν τέλειο χρωματικά αρχείο, τότε όμως τίποτα δεν ήταν δεδομένο. Μικρή ανάλυση σε σχέση με το σκανάρισμα, η μετατροπή σε CMYK απόκρυφη τέχνη, τεράστια επιφυλακτικότητα από τα ατελιέ μιας πρωτόγνωρης και όχι απόλυτα έτοιμης τεχνολογίας - μην ξεχνάμε ότι απειλούσε τα δεδομένα εξοπλισμού, με χρωμογράφους αξίας εκατομμυρίων να τίθενται στο περιθώριο. 

Μικρό μέγεθος αισθητήρα σε σχέση με το φιλμ, μετατροπή των mm των φακών, περιορισμοί στην ευρυγώνια λήψη, στην αυτονομία, στην προθέαση, φαινόμενα όπως moire, blooming & noise, πολύ χαμηλά iso με εκκίνηση από τα 25 άντε με boost 50 και 100 ήταν μόνο μερικά από τα εμπόδια που είχαμε να υπερπηδήσουμε.

Multi Shot 

Oι εταιρείες προσπάθησαν να λύσουν κάποια από τα παραπάνω προβλήματα  παρασκευάζοντας πολύ σύντομα και ψηφιακές πλάτες multi-shot (3 ή 4 shot και αργότερα 16 shot). Ποιό όμως το όφελος των πολλαπλών λήψεων;

Δεδομένου οτι τα pixel του αισθητήρα είναι μονόχρωμα, για να έχουμε έγχρωμη εικόνα με μία λήψη προϋποθέτει την ύπαρξη R,G,B φίλτρων μπροστά από γειτονικά Pixel που στη συνέχεια συμψηφίζονται για να αποδοθεί σε 1 Pixel η σωστή απόχρωση. Αυτό συνιστά χρωματικό interpolation και την εποχή εκείνη πριν εξελιχθούν οι αλγόριθμοι είχε σημαντικά μειονεκτήματα σε θέματα με λεπτές εναλλαγές χρωμάτων. Οι πλάτες πολλαπλών λήψεων αρχικά λειτουργούσαν με το χρωματικό φίλτρο να εναλλάσσεται μπροστά από ένα μονόχρωμο αισθητήρα. Μεταγενέστερα οι πολλαπλές λήψεις γίνονταν σε έγχρωμο αισθητήρα (με φιλτράκια σε γειτονικα Pixel) και λήψη κάθε χρώματος/pixel ξεχωριστά με μικρο-μετακίνηση του αισθητήρα (με βήμα ενός ή μισού pixel). Σε όλες τις περιπτώσεις το θέμα έπρεπε να είναι ακίνητο με τους περιορισμούς που απορρέουν από αυτό. Το 4-shot  ψηφιακό αρχείο παρόλο που ήταν τα ίδια megapixel παρείχε αισθητή βελτίωση με μεγαλύτερο βάθος χρώματος, λιγότερο θόρυβο και χωρίς χρωματικές εκτροπές ή moire. Το δε 16-shot απέδιδε 4-πλάσιο σε μέγεθος αρχείο.

Scanning 

Μια και αναφερθήκαμε σε ακίνητα αντικείμενα, ας περάσουμε στις ψηφιακές πλάτες Scanning που λειτουργούσαν ακριβώς όπως ένα scanner τοποθετημένες στο πίσω μέρος μηχανών Μεγάλου Φορμά (κατά κανόνα). 

Εδώ η … ακινησία περνάει σε άλλο επίπεδο καθώς ένα σκανάρισμα κρατουσε από 30 δευτερόλεπτα έως και 30 λεπτά και σε όλο αυτό το διάστημα δεν επιτρέπεται η παραμικρή μετακίνηση!

Σημαντικά τα πλεονεκτήματα τους όμως για την εποχή, 3 γραμμικοί αισθητήρες R,G,B καλύπτουν μεγάλη επιφάνεια σάρωσης με ωφέλιμο περ. 8x10εκ., δεν υπάρχει χρωματικό interpolation, δεν αλλάζουν τα mm των φακών, τεράστια ανάλυση με αρχεία που αντιστοιχούν σε αισθητήρες 20 έως 150 megapixel! 

Από την άλλη τα μειονεκτήματα τα είπαμε, η παραμικρή μετακίνηση ή μεταβολή του φωτός, του ρεύματος, κραδασμός στο πάτωμα, flicker στα φώτα φθορισμού (δεν υπήρχαν ακόμη τα LED) αρκούσαν για να χαλάσει η εικόνα και πάλι από την αρχή.

Big Shot 

Για αρκετά χρόνια τα Scanning Backs αποτελούσαν μονόδρομο για υψηλής ανάλυσης αρχεία με τις ψηφιακές πλάτες one-shot να κυμαίνονται στα 4 με 6 megapixel.

Μόνη εξαίρεση - και ειδική μνεία στο άρθρο - μία ψηφιακή πλάτη από ένα  εργοστάσιο που δεν υπάρχει πλέον. Θα έλεγε κανείς ότι δημιούργησε κάτι πριν την ώρα του, αναφερόμαστε στην Big Shot του εργοστασίου Dicomed που παρουσιάστηκε το 1996, μια πλάτη ”τέρας” με τον μεγαλύτερο σε φυσικό μέγεθος αισθητήρα στην ιστορία μέχρι και σήμερα, με διαστάσεις 6x6cm και την εξωπραγματική για την εποχή ανάλυση των 16 megapixel. Δυστυχώς λόγω υπερβολικού κόστους (55.000$ η one-shot έκδοση), αστάθειας και δυσχρηστίας η Big Shot απέτυχε εμπορικά ενώ το εργοστάσιο έκλεισε μετά από 3 χρόνια.

Evolution

Συνοψίζουμε ιστορικά. 

• 1991 η 1η One-Shot από την Leaf 4MP , και ακολουθούν Megavision (ΗΠΑ), Sinar (Ελβετία). 
• 1992 η 1η Multi-Shot από την Megavison (T2)
• 1993 η 1η Scanning Back από την Phase One (Δανία) και ακολουθούν Betterlight (ΗΠΑ) , Kigamo (Γερμανία) , Dicomed (ΗΠΑ) 
• η εξέλιξη των One-Shot : 1996 Dicomed 16MP (Big Shot)
• 1998 6MP Phase One (Light Phase) , Leaf (Volare) και ακολούθησε η Jenoptik (Γερμανία) 
• Έως το 2002 λανσάρονται οι αισθητήρες 11MP Leaf, Sinar και ο τετράγωνος 16MP της Kodak (ΗΠΑ), Phase One, Imacon (Δανία) 
• Από το 2003 έχουμε τον 22 MP αισθητήρα, μία ανάλυση ορόσημο που εδραιώνει την ψηφιακή λήψη για τις περισσότερες εφαρμογές εκτύπωσης Mamiya (Ιαπωνία) Hasselblad (Σουηδία) Phase One
• Αμέσως το 2005 31 33 και 39MP Phase One Hasselblad Sinar Leaf Jenoptik 
• 2008 Leica (Γερμανίας) εισαγωγή στο μεσαίο φορμα με το σύστημα S custom 37MP CCD
• 2008-2009 Νέοι αισθητήρες 40 - 60 MP από Phase One Hasselblad και αργότερα Pentax (Ιαπωνίας) , παρουσίαση αισθητήρων Full Frame 645  53.9 × 40.4mm, με μοντέλα όπως η Phase One P65+ αποτελεί τον μεγαλύτερο αισθητήρα σε μέγεθος (που να δούλεψε) μέχρι και σήμερα. Ακολουθήθηκε ως μέγεθος σε αρκετά μοντέλα στη συνέχεια CCD & CMOS από Hasselblad & Phase One.
• 2014 πρώτος CMOS αισθητήρας 50MP από Phase One και μετά Hasselblad Pentax. Σημ.: Τυπικά ο 1ος CMOS αισθητήρας σε πλάτη ήταν το μακρινό 2002 από την Leaf και το μοντέλο CMOST με την περίεργη ανάλυση των 19 MP, ένα μοντέλο με σοβαρά χρωματικά προβλήματα που απέτυχε εμπορικά και δικαίως ξεχάστηκε στην ιστορία. Η διαφορά με τις 50MP χαώδης ούτως ή άλλως.
• 2016 100MP ! Phase One IQ3 Hasselblad H6D
• 2016 1η Mirrorless Hasselblad και Fujifilm GFX (Ιαπωνία)
• 2018 150MP !! Phase One IQ4
• 2019 Fujifilm GFX100 η 1η ψηφιακή μεσαίου φορμά 100MP, 4K Video με σταθεροποίηση στο σώμα
• 2021 Fujifilm GFX50S II η οικονομικότερη ψηφιακή μηχανή μεσαίου φορμά στην ιστορία 3.400€ (σημ. τυπικά η θέση ανήκει στην Fujifilm GFX50R (2018) που λόγω κατάργησης έπεσε μέχρι και τα 3.000€ πριν εξαντληθεί ) 

Today - Conclusion 

Μέσα σε 30 χρόνια από τα 4 megapixel των 12.000€ στα 50 megapixel των 3.000€. 

Μακάρι να είχαμε τις σημερινές δυνατότητες και τιμές τότε. 

Όμως δεν είναι μόνο η τεχνολογία που αλλάζει, η αξία του χρήματος αλλάζει, ενώ δυστυχώς οι αμοιβές των φωτογράφων δεν είναι ίδιες από την ψηφιακή εποχή και μετά. Επίσης και το μικρό φορμά εξελίσσεται στα χρόνια και ανταγωνίζεται το μεσαίο ειδικά με τις νέες high resolution Full Frame όπως Canon R5, Nikon Ζ7 ΙΙ Ζ9 , Sony a7R III / IV και Panasonic S1R 47 MP με τιμές 2.000-5.000€ όλες με υψηλές αναλύσεις στον πεπερασμένων όμως διαστάσεων χώρο/αισθητήρα των 24x36mm.

Και εδώ έγκειται η διαφορά που ίσχυε από εποχής φιλμ. Ο μεγαλύτερος αισθητήρας μεσαίου φορμά προσφέρει μεγαλύτερο pixel size, ευρύτερο δυναμικό εύρος, μεγαλύτερο βάθος χρώματος, υψηλότερη ευκρίνεια και λεπτομέρεια χωρίς θόρυβο, μικρότερο βάθος πεδίου (πιο ωραίο bokeh), ένα αποτέλεσμα που το περιγράφουμε ως τρισδιάστατο, ανάγλυφο και συνολικά ως “αίσθηση μεσαίου φορμά” που το αναγνωρίζεις αμέσως και ξεχωρίζει από κάθε άλλη εικόνα.

Πηγές:

https://en.wikipedia.org/wiki/Digital_camera_back

https://www.captureintegration.com/top-ten-digital-back-innovations/ 

//www.flickr.com/photos/132059798@N02/17304276211/in/photostream/">https://www.flickr.com/photos/132059798@N02/17304276211/in/photostream/

Note

Το παραπάνω άρθρο δεν αποτελεί ιστορικό εγχειρίδιο αλλά καταγραφή της εμπειρίας και προσωπικής άποψης του αρθρογράφου σε σχέση με τις τεχνολογικές εξελίξεις.