Ο Λουίς Μπονουέλ αναφέρει ότι «χωρίς τη μνήμη δεν είμαστε τίποτα […] Η μνήμη είναι τόσο εύθραυστη και διακυβεύσιμη, όσο είναι απαραίτητη και παντοδύναμη. Δεν απειλείται μόνο από τη λησμονιά , τον παραδοσιακό της εχθρό, αλλά απειλείται επίσης και από τις εσφαλμένες μνήμες […]. Τα ιδεολογήματα και οι φαντασιώσεις μας ταράζουν συνέχεια τη μνήμη και επειδή θέλουμε να πιστεύουμε στην πραγματικότητα του φανταστικού , κάνουμε τελικά τα ψέμα μας αλήθεια, πράγμα άλλωστε το οποίο έχει ελάχιστη σημασία , επειδή και τα δυο είναι βιωμένα τόσο προσωπικά».
Ο Ριβέλλης περισσότερο από εύστοχα συμπληρώνει αυτή την άποψη αναφέροντας ότι «η φωτογραφική αποτύπωση των στιγμών έχει σχέση με τον χειρότερο ίσως φόβο μας, που δεν είναι άλλος από την απώλεια της μνήμης μας, δηλαδή την απώλεια του παρελθόντος μας, που ισοδυναμεί με την απώλεια της ταυτότητας μας. Είμαστε ό,τι θυμόμαστε».
Στη ψυχοθεραπεία κάθε φωτογραφία μπορεί να λειτουργήσει, ως ερέθισμα και καταλύτης προκειμένου ο ενδιαφερόμενος να ανοίξει τις χαραμάδες του, να προβεί στις προβολές νοήματος, στην αποκάλυψη αυτού που υπάρχει βαθύτερα ώστε να βγει προς τα έξω ο αληθινός εαυτός.
Στην Φωτοθεραπευτική δουλειά, οι ενδιαφερόμενοι ενθαρρύνονται να αποκτήσουν μια πιο συνειδητή γνώση της φαινομενολογικής διαδικασίας που συμβαίνει˙ οι ίδιοι είναι ενεργοί και μοναδικοί «αποικοδομητές» και «παραγωγοί» του νοήματος κάθε φωτογραφίας, ενώ προσπαθούν να αντιληφθούν τι είναι αυτό που συμβαίνει συναισθηματικά.
Ο Μπουκάϊ θεωρεί ότι κάθε θεραπευτική διαδικασία δίνει περισσότερη σημασία στο αισθάνεσθαι παρά στο σκέπτεσθαι, στο "είναι" παρά στο "έχειν".
Αφού λοιπόν το νόημα κάθε φωτογραφίας εξαρτάται από το τι συναισθηματικά «βλέπει» κανείς, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι φωτογραφίες συχνά ανασύρουν βαθιές μνήμες και ξυπνούν δυνατά συναισθήματα που είναι συνδεδεμένα με πληροφορίες οι οποίες έχουν θαφτεί από το συνειδητό νου.
Τη μνήμη και το συναίσθημα αποφάσισαν να αξιοποιήσουν οι Βρετανίδες Φωτογράφοι, Jo Spence and Rosy Martin, και ανέπτυξαν μια τεχνική την οποία ονόμασαν Re enactment Phototherapy. Τη βάση αυτής της τεχνικής αποτέλεσε μια νέα ματιά στα οικογενειακά άλμπουμ.
“Δεδομένου ότι η τύχη δεν έχει μνήμη, καμία "τυχαία" φωτογραφία δεν μπορεί να είναι σημαντική στην θεραπευτική διαδικασία, ασχέτως της καλλιτεχνικής της αξίας. Έτσι χρησιμοποιήθηκαν οι σημαντικές για τους εμπλεκόμενους οπτικές αναπαραστάσεις των ζωών τους”.
Αξιοποίησαν τις μνήμες που ανασύρονταν από τα οικογενειακά άλμπουμ με στόχο να δημιουργήσουν νέες εικόνες που οδηγούσαν στην διερεύνηση της «πολυπλοκότητας των ταυτοτήτων τους» και ξεκίνησαν το έργο της ανακατασκευής. Χαρακτηριστικά γράφουν:
"Εξερευνώντας τους εαυτούς μας ως επινοήσεις, ως πλέγμα συσχετιζόμενων ιστοριών που μας έχουν πει για εμάς, χρησιμοποιήσαμε θεραπευτικές τεχνικές, ώστε να δούμε πίσω από τις απλουστεύσεις και τους μύθους των άλλων, αποδεχόμενες τις άνευ όρων ως δικές τους ιστορίες. Ξεκινήσαμε να εξερευνούμε τρόπους που έκαναν ορατή την πολυπλοκότητα και τις αντιθέσεις των δικών τους ιστοριών, από την δική μας πλευρά".
Άλλωστε σύμφωνα με τον Πλάτωνα Ριβέλλη η μνήμη και η φαντασία συναντώνται και αλλλοεπηρεάζονται. Πιο συγκεκριμένα στο άρθρο του «Η μνήμη, η φαντασία και η φωτογραφία. Σκέψεις και συμβουλές για φωτογράφους διακοπών», γράφει :
"Η φαντασία μας ερεθίζεται από τη μνήμη μας και η τελευταία αναπλάθεται από τη φαντασία μας. Ο μηχανισμός αυτός μας επιτρέπει όχι απλώς την επανάκτηση του παρελθόντος , αλλά ακόμα παραπέρα την επεξεργασία της μνήμης μας μέσα από το φίλτρο της φαντασίας μας. Το ξεφύλλισμα του οικογενειακού λευκώματος υποκαθιστά μια χωλή μνήμη και επιτρέπει στη φαντασία μας να επανασυνθέσει τη ζωή μας. Τότε οι φωτογραφίες του παρελθόντος γίνονται αυτές οι ίδιες η μνήμη μας".
Η τεχνική της Εκ νέου Αναπαράστασης αξιοποιεί την οπτική διαδικασία, την αλλαγή και τον μετασχηματισμό. Πηγαίνοντας στην πηγή του θέματος ή ενός παλιού τραύματος, αναπαριστώντας το και δίνοντας του ένα νέο τέλος ταυτόχρονα δίνεται μια νέα πιθανότητα, ένας νέος ορατός τρόπος ύπαρξης.
Η διαδικασία αφορά στη συνεργασία του ενδιαφερόμενου και του θεραπευτή ή του θεραπευτή και των πελατών του, όταν πρόκειται για ομάδα, που χρησιμοποιούν τη φωτογραφία για να ξαναστήσουν και να επαναλάβουν προηγούμενες εμπειρίες.
Θέματα τα οποία συνδέονται με αναμνήσεις έρχονται στην επιφάνεια, εξερευνώνται μέσω της συμβουλευτικής και αναπαριστώνται οπτικά με την προσεκτική χρήση επιλεγμένων ρούχων και αξεσουάρ. Στην πράξη πελάτες και θεραπευτής χρησιμοποιούν σκηνικά και ρούχα και τραβούν φωτογραφίες ενώ η αναπαράσταση λαμβάνει χώρα. Το σενάριο στήνεται με τον πελάτη πρωταγωνιστή σε μια ποικιλία δυνητικών καταστάσεων π.χ. "μητέρα-κόρη". Άλλωστε η φωτογραφία μπορεί να είναι μια συμβολική αναπαράσταση ώστε να κατανοήσει κανείς ένα συμβάν χωρίς να το ζήσει άμεσα.
Η εφαρμογή της Εκ νέου Αναπαράστασης στα βιωματικά εργαστήρια χωρίζεται σε δυο μέρη :
- ¬ Μέρος πρώτο: εξηγείται τι είναι Φωτοθεραπεία,τα μέλη της σε ζευγάρια αφηγούνται αναμνήσεις και εν συνεχεία τις μοιράζονται με την ομάδα και διερευνούν τα συναισθήματα και τα οπτικά θέματα, ενώ ταυτόχρονα αναζητούν σκηνικά και ρούχα.
- ¬ Μέρος δεύτερο, (το οποίο πραγματοποιείται άλλη μέρα): η αναπαράσταση στην πράξη. Περιλαμβάνει την επεξεργασία των εικόνων, τη συζήτηση σε ζευγάρια και τη θεραπευτική διερεύνηση, η οποία καθοδηγείται από τον Φωτοθεραπευτή ώστε να αναδυθούν τα συναισθήματα, να δημιουργηθούν νέα νοήματα και να ενσωματωθούν στη συναισθηματική διεργασία.
Οι φωτογραφίες που παράγονται κατά τη διάρκεια των συνεδριών κάνουν ορατές πλευρές και όψεις του εαυτού του που πιθανά να παραμένουν κρυμμένες στην καθημερινότητα, δημιουργούν νέες διηγήσεις, καινούρια αποτελέσματα και μεταμορφώσεις. Το αντικειμενικό μάτι της φωτογραφικής μηχανής προσφέρει μια κενή οθόνη και την απαραίτητη απόσταση για να δει από μια διαφορετική οπτική γωνία.
Ο Φωτοθεραπευτής προσφέρει καθησύχαση, υποστήριξη και αντανάκλαση. Στόχος είναι να καταστήσει τον πελάτη ικανό να ξαναζήσει ένα προηγούμενο καταπιεσμένο τραύμα σε ένα ασφαλές πλαίσιο, να επανεξετάσει τις αντιλήψεις και τα συναισθήματα του, να επιτύχει σε κάποιο βαθμό μια απελευθέρωση και να αρχίσει να διηγείται την προσωπική του ιστορία, από την δική του οπτική γωνία. Να μπορέσει, δηλαδή, ο ενδιαφερόμενος να δει πίσω από "την οθόνη των αναμνήσεων", τις απλουστεύσεις και τους μύθους των άλλων που για καιρό θεωρούσε δικές του ιστορίες.
Εξετάζοντας το φάσμα των φωτογραφιών που αναπαράγονται και μαρτυρούν τη μεταβλητότητα των «προσωπικών» εικόνων, ο ενδιαφερόμενος βλέπει ότι ίσως η ταυτότητα του είναι κατακερματισμένη σε πολλές αλήθειες. Αυτή η συνειδητοποίηση ελευθερώνει τον πελάτη από την αναζήτηση του «ιδανικού» εαυτού και επιτρέπει την αποδοχή του εαυτού ως διαδικασία ωρίμανσης. Ο Πλάτων Ριβέλλης επιμένει ότι "το αποτέλεσμα θα είναι πάντα μια μεταμόρφωση. Επομένως ας επιτρέψει ο ενδιαφερόμενος στη φωτογραφία να τον εκπλήξει και να του δείξει μια άλλη εκδοχή της στιγμής […]".
Η εν λόγω τεχνική χρησιμοποιεί τη γλώσσα του σώματος: χειρονομίες, εκφράσεις προσώπου,κινήσεις, σε μια ενσωματωμένη ευγλωττία, η οποία καταγράφεται φωτογραφικά. Μπορεί να είναι ένα αποτελεσματικό εργαλείο αυτογνωσίας και αυτό ενδυνάμωσης ιδιαίτερα με πελάτες που έχουν συνηθίσει σε υποτιμητικές για τον εαυτό του αντιλήψεις ή αμφισβητήσεις».
Η ανάμνηση της αδυναμίας/δύναμης μπορεί να είναι χαραγμένη στη μνήμη και ένα φωτογραφικό στιγμιότυπο να την ανασύρει και να μας οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι δεν μπόρεσα άρα δεν μπορέσω και αντίστροφα.
“Και αφού οι φωτογραφίες μοιάζουν με τα όνειρα μας , εφόσον εκείνο που μένει χαραγμένο στην μνήμη είναι το συναίσθημα, μπορούν να βιωθούν ως απόλυτα προσωπικές και κατά βούληση διαχειρίσιμες”.
* Ο όρος Re enactment Phototherapy αποδόθηκε στην Ελληνική γλώσσα ως Εκ νέου Αναπαράσταση από την γράφουσα, δεδομένου ότι δεν υπάρχει προηγούμενη αναφορά της τεχνικής στην Ελληνική βιβλιογραφία.
-Για την τεχνική Re enactment Phototherapy & την Martin R.:
“Oxford Companion to the photograph: Phototherapy”, (2011)
Finding your Identity Phototherapy”, Training Course, (6-13 November 2011) , Viterbo, www.phototherapy-europe.com
- Μπουκάϊ