Ο Κριστόφ Κισλόφσκι (Krzysztof Kieslowski), υπήρξε μία από τις κυρίαρχες κινηματογραφικές μορφές του Ευρωπαϊκού αλλά και του Παγκόσμιου Κινηματογράφου. Γεννημένος στις 27 Ιουνίου του 1941 στη Βαρσοβία, υπήρξε ένας σπουδαίος καλλιτέχνης και μαέστρος της έβδομης τέχνης την οποία και υπηρέτησε με δημιουργική συνέπεια.
Μέσα από τις ταινίες του, ο Κισλόφσκι κατάφερε αφενός να στηρίξει τον δισυπόστατο χαρακτήρα της ανθρώπινης ψυχής και αφετέρου, να σχολιάσει μοναδικά τις άπειρες δυνατότητες της ανθρώπινης ύπαρξης.
Στη σύντομη, αλλά πλούσια σε κινηματογραφικό έργο ζωή του, ο Κριστόφ Κισλόφσκι διερεύνησε σε βάθος το εύθραυστο τοπίο της ανθρώπινης ύπαρξης, κύριο τροφοδότη της ηθικής προβληματικής και της φιλοσοφικής διάστασης, που διατρέχουν όλο το έργο του.
Το έργο του Κισλόφσκι, συνεπές και άμεσα συνδεδεμένο με κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, ακολούθησε τους ανθρώπους της διπλανής πόρτας στην πάλη τους για επιβίωση, αναδεικνύοντας διαφορετικές πτυχές της πολωνικής ζωής και κουλτούρας. Στις αρχές της δεκαετίας του ’70, ο κινηματογραφιστής συγκαταλεγόταν ήδη στους βασικούς εκπροσώπους του νέου κύματος του πολωνικού ντοκιμαντέρ.
Μολονότι τα πρώτα του έργα δεν ήταν έντονα πολιτικά, ο Κισλόφσκι αντιλήφθηκε σύντομα ότι η έντιμη απεικόνιση της σύγχρονης πολωνικής πραγματικότητας αποτελούσε ευθύ πολιτικό σχόλιο, γεγονός που τον έφερε σε σύγκρουση με το κομμουνιστικό καθεστώς.
Αυθεντικός auteur, ο Κισλόφσκι δημιούργησε έργο που αναλύθηκε σε βάθος, αποφεύγοντας σχηματικές ερμηνείες. Η κάμερά του ταλαντεύτηκε ανάμεσα στο αναπόφευκτο και το παράδοξο, άγγιξε ιδεολογίες και μύθους, διεισδύοντας στις ανήλιες πλευρές της ίδιας της ζωής. Έφυγε από αυτήν, στις 13 Μαρτίου του 1996…
Κυρίαρχη κινηματογραφική μορφή της Ανατολικής Ευρώπης και δεινός μυθοπλάστης, ο Κισλόφσκι άφησε σημαντική παρακαταθήκη κι ένα έργο που αναγνωρίστηκε διεθνώς και αγαπήθηκε ιδιαίτερα. Το κεφάλαιο «Σινεμά», άνοιξε για τον δημιουργό με τις ταινίες τεκμηρίωσης, στις οποίες αποτύπωσε το ασφυκτικό πολιτικό καθεστώς της χώρας του.
Μετά τις σπουδές του στην Κινηματογραφική Σχολή του Λοτζ, φυτώριο για τον πολωνικό κινηματογράφο, ο Κισλόφσκι πειραματίστηκε με τα όρια του ντοκιμαντέρ. Κάθε βήμα του συνιστούσε κι ένα ταξίδι στο ανθρώπινο πνεύμα, μια κινηματογραφική διαδρομή που έθετε ηθικά διλήμματα, επιχειρώντας ταυτόχρονα να βρει τη λύση τους.
Με τα πρώτα του καρέ σε άσπρο και μαύρο, ο σκηνοθέτης άρχισε να αναπτύσσει το ιδιαίτερο κινηματογραφικό του ύφος, επιλέγοντας να προσεγγίσει θεματικά την αντίξοη καθημερινότητα των κατοίκων της πόλης, των εργατών, αλλά και των στρατιωτών.
Το 1966 ο Κισλόφσκι γύρισε την πρώτη μικρού μήκους ταινία το «Tramwaj» (1966). Το 1969 αποφοίτησε από την περίφημη Κινηματογραφική Σχολή του Λοντζ έχοντας γυρίσει τέσσερις ταινίες μικρού μήκους και για τα επόμενα χρόνια σκηνοθέτησε αρκετά ντοκιμαντέρ.
Η πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία μυθοπλασίας είναι το «Personel» του 1975. Η συγκεκριμένη ταινία όπως και η επόμενή του «Το Σημάδι» του 1976, είναι έργα κοινωνικού ρεαλισμού μ’ ένα εξαιρετικά μεγάλο επιτελείο ηθοποιών.
La cicatrice
Στο ίδιο μοτίβο κινείται και με τις ταινίες, «Ερασιτέχνης Κινηματογραφιστής» του 1979 και «Blind Chance» («Przypadek» – γυρίστηκε το 1981 αλλά εξαιτίας λογοκρισίας προβλήθηκε το 1987) – μόνο που εδώ δίνει έμφαση περισσότερο στο άτομο παρά στο κοινωνικό σύνολο.
Η ταινία «Δίχως Τέλος» του 1984, είναι ίσως η πιο ξεκάθαρη, πολιτικά, ταινία του, ενώ ο περίφημος κύκλος ταινιών με γενικό τίτλο «Ο Δεκάλογος» αποτελείται από ισάριθμες μικρού μήκους ταινίες διάρκειας μίας ώρας, εμπνευσμένες από τις Δέκα Εντολές. Από αυτόν τον κύκλο ταινιών προέκυψαν και οι μεγαλύτερου μήκους αριστουργηματικές εκδοχές του πέμπτου και έκτου επεισοδίου με τον τίτλο «Μικρή Ιστορία για έναν Φόνο» το 1988 και «Μικρή Ερωτική Ιστορία» της ίδιας χρονιάς.
Ο «Δεκάλογος», είναι το έργο που εδραίωσε οριστικά τη διεθνή φήμη του Κισλόφσκι. Αυτή η πρωτότυπη σειρά αναπαριστά τις βιβλικές δέκα εντολές. Κάθε μία από τις ιστορίες είναι συνδεδεμένη με το θέμα κάποιας εντολής.
Εξαιτίας της φόρμας του, όλοι οι θεατές συγκινούνται από την ταινία, ανεξαρτήτως της κοσμοθεωρίας τους ή των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων. Κάθε φορά που τον ρωτούσαν για την επιλογή του θέματος, ο σκηνοθέτης απαντούσε κοφτά: «Αξίζει να θυμόμαστε αυτές τις δέκα τόσο καλογραμμένες προτάσεις. Πρέπει να υπάρχει κάποιο σημείο αναφοράς, κάποιο αντικειμενικό κριτήριο…».
Τον Νοέμβριο του 2013 είχαμε ευτυχώς την ευκαιρία να θυμηθούμε και να παρακολουθήσουμε στη μεγάλη οθόνη το μοναδικό αυτό έργο του Κριστόφ Κισλόφσκι, στο πλαίσιο του 54ου Διεθνούς Κινηματογραφικού Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Αναλυτικά οι δέκα δημιουργίες που αποτελούν τον «Δεκάλογο» του Κριστόφ Κισλόφσκι, είναι οι εξής:
- Δεκάλογος 1 – «Εγώ ειμί Κύριος ο Θεός σου, ουκ έσονται σοι θεοί έτεροι πλην εμού»
- Δεκάλογος 2 – «Ου λήψει το όνομα του Κυρίου του Θεού σου επί ματαίω»
- Δεκάλογος 3 – «Εξ ημέρας έργα και ποιήσεις πάντα τα έργα σου. Τη δε ημέρα τη εβδόμη σάββατα Κυρίω τω Θεώ σου»
- Δεκάλογος 4 – «Τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου, ίνα ευ σοι γένηται και ίνα μακροχρόνιος γένη επί της γης»
- Δεκάλογος 5 – «Ου φονεύσεις»
- Δεκάλογος 6 – «Ου μοιχεύσεις»
- Δεκάλογος 7 – «Ου κλέψεις»
- Δεκάλογος 8 – «Ου ψευδομαρτυρήσεις κατά του πλησίον σου μαρτυρίαν ψευδή»
- Δεκάλογος 9 – «Ουκ επιθυμήσεις την γυναίκα του πλησίον σου»
- Δεκάλογος 10 – «Ουκ επιθυμήσεις την γυναίκα του πλησίον σου»
Ωστόσο, οι ταινίες που τον έκαναν γνωστό στο ευρύ κοινό και του χάρισαν τη διεθνή αναγνώριση είναι οι τέσσερις τελευταίες δημιουργίες της ζωής του: «Η Διπλή Ζωή της Βερόνικα» του 1991 και βέβαια ο πασίγνωστος κινηματογραφικός κύκλος, «Τρία Χρώματα: η Μπλε, η Λευκή και η Κόκκινη Ταινία» που γυρίστηκαν το χρονικό διάστημα 1993-94.
Στην "Μπλε", μία γυναίκα χάνει σε αυτοκινητιστικό ατύχημα την πεντάχρονη κόρη της και τον άνδρα της, διάσημο μουσικοσυνθέτη. Αποσύρεται σε διαμέρισμα, χαμένη στην ανωνυμία της μεγαλούπολης. Όμως, διάφοροι οιωνοί την ωθούν να ολοκληρώσει μια ημιτελή σύνθεση του συζύγου της: τον ύμνο για την ενοποίηση της Ευρώπης. Πρωταγωνιστούν: Ζιλιέτ Μπινός, Εμανουέλ Ριβά, Μπενουά Ρεζάν.
Three colours: Blue
Στη "Λευκή", όταν η Γαλλίδα σύζυγός του κερδίζει την αγωγή διαζυγίου, ένας Πολωνός βρίσκεται στο Παρίσι άστεγος και χωρίς χρήματα. Με τη βοήθεια ενός συμπατριώτη του επιστρέφει στη Βαρσοβία. Ξεκινά από το μηδέν, γίνεται πλούσιος και σχεδιάζει μια πρωτότυπη εκδίκηση. Με τους: Ζιλί Ντελπί, Γιάνους Γκάζος, Ζμπίγκνιου Ζαματσόφσκι.
Στην "Κόκκινη", μεταφερόμαστε στη σύγχρονη Γενεύη όπου μία κοπέλα χτυπά με το αυτοκίνητό της ένα σκυλί. Ιδιοκτήτης του ζώου είναι κάποιος συνταξιούχος δικαστής που έχει ως χόμπι την υποκλοπή τηλεφωνικών συνδιαλέξεων. Παρακολουθώντας σκόρπιες συνομιλίες αγνώστων, η Βαλεντίν αρχίζει να αμφιβάλλει κατά πόσον ο άνθρωπος με τον οποίο έχει δεσμό την αγαπά. Πρωταγωνιστούν: Ιρέν Ζακόμπ, Ζαν Λουί Τρεντινιάν, Ζαν Πιέρ Λορί.
Στη "Διπλή Ζωή της Βερόνικα" ο Κριστόφ Κισλόφσκι, έχοντας ως αφετηρία το αξίωμα για την αθανασίας της ψυχής, κινηματογραφεί μοναδικά τη διαδρομή της ανάμεσα σε δύο γυναικείες υπάρξεις, τόσο διαφορετικές, αλλά και τόσο ταυτόσημες…
Η Βερόνικα και η Βερονίκ έχουν γεννηθεί την ίδια ημέρα. Μοιάζουν σαν δύο σταγόνες νερό, ασχολούνται και οι δύο με το τραγούδι, αλλά δεν γνωρίζει η μία την άλλη. Η Βερόνικα ζει στην Πολωνία και επιμένει να ακολουθήσει τραγουδιστική καριέρα αν και ξέρει ότι αυτό επιβαρύνει τη λειτουργία της καρδιάς της και θέτει σε κίνδυνο τη ζωή της.
Η Βερονίκ ζει στη Γαλλία και όταν ανακαλύπτει τους κινδύνους που κρύβει η ενασχόλησή της με το τραγούδι, προτιμά να περιορίσει τις φιλοδοξίες της και να γίνει δασκάλα μουσικής. Μια μέρα θα ανακαλύψει τυχαία, σε κάποιες φωτογραφίες που είχε βγάλει σ’ ένα ταξίδι της στην Πολωνία, την ύπαρξη της «σωσία» της.
Μία σπουδαία ταινία, με πανέμορφες μουσικές από τον Ζμπίγκνιεφ Πράισνερ, ασύλληπτη φωτογραφία από τον Slawomir Idziak, αλλά κυρίως με την υπέροχη Ιρέν Ζακόμπ να καθηλώνει στον διπλό ρόλο δύο γυναικών που ενώ δεν γνωρίζονται, νιώθουν και δρουν ως προέκταση η μία της άλλης.
Η «Διπλή Ζωή της Βερόνικα» διερευνά ιδέες όπως η ταυτότητα, το προαίσθημα, οι ανθρώπινες σχέσεις και κυρίως, η ψυχή. Μία γυναίκα μοιρασμένη σε δύο σώματα, η μια στην Πολωνία, η άλλη στο Παρίσι μπλέκονται, μπερδεύονται, αλληλοεξαρτώνται και αλληλοκαθορίζονται, παρόλο που δεν συναντιούνται ποτέ…
Η ταινία εξελίσσεται μεταξύ Πολωνίας και Γαλλίας και από αυτή την άποψη κουβαλάει και πολλά αυτοβιογραφικά στοιχειά του ίδιου του δημιουργού. Παρόλα αυτά, η βασική ιδέα του δίπολου που κυριαρχεί στην ταινία, ξεφεύγει από το σχήμα του σωσία ή του alter ego όπως έχει χρησιμοποιηθεί συχνά πυκνά από το ψυχολογικό θρίλερ και τον κινηματογράφο του φανταστικού.
Εδώ, ο Κριστόφ Κισλόφσκι χρησιμοποιεί έντονα το διφορούμενο, αλλά και τον υπαινιγμό, αφενός για να στηρίξει τον δισυπόστατο χαρακτήρα της ανθρώπινης ψυχής και αφετέρου, για να σχολιάσει τις άπειρες δυνατότητες της ύπαρξης.
Έτσι κι αλλιώς, είναι κοινός τόπος, ότι σχεδόν όλες οι ταινίες του Πολωνού σκηνοθέτη, διατρέχονται από ηθικά διλήμματα που αναγκάζουν τους ήρωες τους να αγωνιούν για την ύπαρξή τους.
«Αυτό που προσπαθώ να συλλάβω είναι… ίσως η ψυχή. Σε κάθε περίπτωση, μία αλήθεια που εγώ ο ίδιος δεν έχω βρει. Ίσως τον χρόνο που κυλάει και δεν αιχμαλωτίζεται ποτέ».
Κριστόφ Κισλόφσκι