-«Εκλεκτικές Συγγένειες», ένας όρος που έγινε γνωστός από το ομώνυμο βιβλίο του Γκαίτε το 1809.

Οι εκλεκτικές συγγένειες, οι δεσμοί που ενώνουν μεταξύ τους ορισμένα χημικά στοιχεία, μεταφέρονται από τον Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε στο σαγηνευτικό αλλά και αμφίσημο πεδίο της Φωτογραφίας, της Λογοτεχνίας και της Τέχνης εν γένει  και δίνουν τον τίτλο και τη θεματική βάση στη στήλη.

Francesco Pasinetti : fotografo e cineasta

Οι δύο της νύχτας

Ο ουρανός είναι χωρισμένος

Ανάμεσα σε ένα σύννεφο και φόντο γαλάζιο

Πλαισιωμένος από σπίτια γκρίζο μολυβί

Παραλληλόγραμμο : άλλο δε βλέπει κανείς

Το σύννεφο είναι σαν ένα κύμα, απλωμένο

Έτσι που το γαλάζιο αργά εισβάλλει

Και αρπάζει ένα αστέρι

Σαν ένα κοχύλι.

[Francesco Pasinetti απόδοση Ν. Ζαφειριάδου}

Για τον Michelangelo Antonioni ήταν ένα «σύμβολο». Για τον Vittorio De Sica τίποτα λιγότερο από «τη συνείδησή μας». Ήταν ο πρώτος νέος στην Ιταλία που αποφοίτησε από πανεπιστήμιο με μια διατριβή για τον κινηματογράφο το 1933 και εξήγησε ότι αποτελούσε μια τέχνη ξεχωριστή. Δικό του είναι το πρώτο βιβλίο της χώρας για την ιστορία του κινηματογράφου. Η ταινία του Il canale degli angeli του 1934, https://it.wikipedia.org/wiki/Il_canale_degli_angeli αποτελεί για την ιστορία του κινηματογράφου ένα νεορεαλιστικό αριστούργημα. Ο νεορεαλισμός ως κινηματογραφικό ρεύμα δεν υπήρχε καν και ο Pasinetti ήταν μόλις 23 χρονών.

Βλέποντάς τα θαυμάσια ντοκιμαντέρ του για τη Βενετία , την τέχνη, τη βιομηχανία, τη χειρουργική, ακόμη και σήμερα μας κάνουν να σκεφτούμε τι θα επακολουθούσε στην τέχνη του κινηματογράφου δέκα, είκοσι χρόνια αργότερα. Δικές του οι « ανακαλύψεις» των νεαρών τότε : Antonioni, Guttuso, Pietro Ingrao, Citto Maselli, τα πρώτα βήματα της Alida Valli.

Από την ταινία Il canale degli angeli, 1934

Ο Francesco Pasinetti αποτελεί για τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό μια προσωπικότα απαραίτητη για την κατανόηση της οπτικοακουστικής κουλτούρας των δεκαετιών του 30 και 40 στην Ιταλία. Κατά τη διάρκεια της σύντομης καριέρας του υπήρξε σκηνοθέτης, δημοσιογράφος, φωτογράφος, ιστορικός και κριτικός του κινηματογράφου, καθώς και σκηνοθέτης όπερας, θεάτρου, σκηνογράφος και θεατρικός συγγραφέας, δάσκαλος στο Πειραματικό Κέντρο Κινηματογράφου (σε αυτόν οφείλεται ο πρώτος σπόρος για τη δημιουργία της Εθνικής Βιβλιοθήκης Κινηματογράφου στην Ιταλία ). Ενας πειραματιστής και πρωτοπόρος σε όλες τις μορφές της τέχνης που ασχολήθηκε. Μόλις 37 χρονών έφυγε από τη ζωή το 1948. Ακόμα και σήμερα, σχεδόν 70 χρόνια μετά το θάνατό του, ο Francesco Pasinetti αποτελεί ένα φαινόμενο λατρείας, όμως μοιάζει να προσμένει ακόμα την αναγνώριση που του αρμόζει από ένα ευρύτερο κοινό.

Μια σύντομη, μα γεμάτη ζωή

Ο Francesco Pasinetti γεννήθηκε στη Βενετία, τον Ιούνιο του 1911, σε μια πλούσια οικογένεια καλλιτεχνών: ο παππούς του Guglielmo Ciardi  αποτελεί μία από τις μεγάλες φιγούρες του δέκατου ένατου αιώνα βενετσιάνικης ζωγραφικής και οι θείοι του Ιωσήφ, Emma Ciardi και Alessandro Μίlessi γνωστoί ζωγράφοι , ο νεότερος αδελφός Pier Maria συγγραφέας, δημοσιογράφος και καθηγητής της συγκριτικής λογοτεχνίας και της ιταλικής γλώσσας, ο πατέρας Carlo σεβαστός γιατρός νοσοκομείου Αυτό εξηγεί την κλίση του από πολύ μικρή ηλικία για την τέχνη, τη λογοτεχνία, την ποίηση, το θέατρο, τη φωτογραφία. Εκτός από τη ζωγραφική στην πραγματικότητα, μεγάλωσε σε ένα σπίτι γεμάτο με φιλολογικές αναγνώσεις, θεατρικές παραστάσεις, παραστάσεις μαριονέτας  Δεν ήταν ακόμη 20 όταν φαίνεται η σαφή προδιάθεσή του και ένα έμφυτο ταλέντο για το γράψιμο, τη δημιουργία, τη σκηνοθεσία, την υποκριτική,

Ο Pasinetti και το θέατρο

Το πάθος του για το θέατρο καλλιεργήθηκε από πολύ μικρή ηλικία πριν ακόμη από τον κινηματογράφο. Ο Pasinetti, αφιερώθηκε στο θέατρο και την όπερα ως σκηνοθέτης, σκηνογράφος, θεατρικός συγγραφέας, διοργανωτής και πειραματίστηκε με είδη που κυμαίνονται από τη φάρσα και την τραγωδία ως το μουσικό δράμα. Στο θέατρο είχε την ευκαιρία με καινοτόμο τρόπο να εφαρμόσει τις θεωρίες του σχετικά με τα πνευματικά δικαιώματα ως διευθυντής παράστασης χωρίς ποτέ να παραβλέπει τις τάσεις του σύγχρονου avant-garde θεάτρου. Μετά τον πόλεμο επέστρεψε στη Βενετία και ξεκίνησε αρκετά έργα με επίκεντρο την πόλη που αγαπούσε : μια εταιρεία παραγωγής, ένα μουσείο κινηματογράφου, ένα ραδιοφωνικό πρόγραμμα, εκδόσεις -πρωτοβουλίες. Ο δεσμός με την πόλη του, που εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους σε αφιερώματα όπου αφηγείται μια Βενετία με τις λιγότερο γνωστές πτυχές της, αλλά πιο ρεαλιστικά, υφαίνοντας μια αέναη κίνηση σε μια πόλη από πέτρες και νερό σε μια σκηνή συνεχούς κίνησης ανδρών και γυναικών .  Τα σημαντικά βραβεία όμως έρχονται από τη Ρώμη όπου μεταπολεμικά ριζώνει ένας νέος τρόπος ζωής και ένα σινεμά που ερευνά τώρα την πραγματικότητα, μετά την αποπροσανατολισμό και την ευρεία αποδέσμευση των προηγούμενων ετών.  Παίρνει θέση πανεπιστημιακού δασκάλου και το διορισμό του διευθυντή στο Εθνικό Κέντρου Κινηματογράφου, μια θέση που κατείχε μόνο για ένα χρόνο, όμως. Στις 2 Απριλίου 1949, ενώ γίνεται ένας έλεγχος για μερικές βολές κατά μήκος της Appiα Οδού στη Ρώμη, πεθαίνει από ανεύρυσμα. Ήταν μόλις 37 χρονών.

Francesco Pasinetti : ο φωτογράφος

Ο Pasinetti ήταν και φωτογράφος. Και όπως ο κινηματογράφος του, ένας φωτογράφος με μια σύγχρονη ματιά. Η αναδρομική έκθεση Pasinett: fotografo e cineasta στο Teatro dei Dioscuri al Quirinale στη Ρώμη από τις 22 Νοεμβρίου έως 28 Ιανουαρίου 2018, αφιερωμένη στην φωτογραφική και κινηματογραφική του παραγωγή με επιμελητή τον Carlo Montanaro διοργανώθηκε και προωθείται από το Istituto Luce-Cinecittà σε συνεργασία με το το Πειραματικό Κέντρο Κινηματογράφου, ξεδιπλώνει την πρωτοποριακή προσωπικότητα του . 80 φωτογραφίες που αποκαταστάθηκαν και τυπώθηκαν από τον Francesco Barasciutti, όπως και κινηματογραφικά αποσπάσματα που προβάλλονται ταυτόχρονα, ξεδιπλώνουν το βλέμμα του καλλιτέχνη. Η Βενετία, η γενέτειρα του, το κύριο θέμα είναι και αυτό μιας ζωής. Μια πόλη μέσα από τα δικά του μάτια: η πόλη των ανασκαφών, των προοπτικών, του καθαρού φυσικού κινηματογράφου.

Αλλά δεν υπάρχει μόνο η Βενετία όπως φαίνεται. Κλέβει στιγμές από τη δημιουργία μιας ταινίας, από τα φωτογενή πορτραίτα επίδοξων ηθοποιών όπως η Alida Valli και η Carla Del Poggio. Υπάρχουν και άλλα μέρη που έζησε , όπως η Νέα Υόρκη και η Ρώμη. Εικόνες αφιερωμένες στην ανθρώπινη φιγούρα, γυμνά, πορτραίτα και παιχνιδιάρικες και ασυνήθιστες αυτοπροσωπογραφίες . Το βλέμμα ενός δημιουργού που ήξερε πώς να δώσει στον κόσμο την προοπτική του απροσδόκητου

Περιδιαβαίνοντας την έκθεση Pasinett: fotografo e cineasta

 Η έκθεση χωρίζεται σε τρία τμήματα: Βενετία - Κινηματογράφος - Όχι μόνο Βενετία. Αφετηρία είναι η πατρίδα του : μια πόλη με αναλαμπές, προοπτικές. Πόλη του αγνού νατουραλιστικού κινηματογράφου, και πόλη σημείο εκκίνησης αυτού που καθιερώθηκε ως ιταλικός κινηματογράφος (απλά σκεφτείτε το Φεστιβάλ Βενετίας , στο οποίο ο Pasinetti ήταν σπουδαίος δημοσιογράφος και κριτικός ). Ξαναβρίσκουμε εδώ ένα τα πιο διάσημα ορόσημα της πόλης την πλατεία του San Marco , τα κανάλια και τα πιο όμορφα σπίτια, τα χωράφια, τα δικαστήρια, εσωτερικά από τα επιβλητικά κτίρια . Μια πόλη που σε αυτές τις φωτογραφίες γίνεται η ιδέα (το όνειρο) μιας πόλης, τοποθετημένη σε ένα είδος διαχρονικού κλασικισμού. Ίσως για τελευταία φορά η la città Serenissima ,όπως ήταν γνωστή η Βενετία, εμφανίζεται στη γεωμετρική κανονικότητα του σχεδιασμού της , τόσο ακριβής ώστε να ανατρέψει την εικόνα της , ανάμεσα στο δαιδαλώδες και το χαοτικό, που παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητο στο πέρασμα των αιώνων.

Στο τμήμα Κινηματογράφος o Pasinetti αφηγείται το πάθος και το έργο μιας ζωής. Στο διάστημα μια ραγδαίας καριέρας , έκανε πολλά ντοκιμαντέρ και μια ταινία αριστούργημα νεορεαλισμού «το κανάλι των αγγέλων», έγραψε σενάρια, κριτικές , πολλά δοκίμια για τον κινηματογράφο, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο ως κυνηγός ταλέντων. Η καριέρα του εδραιώθηκε στον κινηματογράφο κατά στη δεκαετία του σαράντα στη Ρώμη, την πρωτεύουσα της κινηματογραφικής βιομηχανίας, όπου μετακόμισε το 1937. Δίδαξε στο Πειραματικό Κέντρο Κινηματογράφου, υπήρξε κριτικός των μεγάλων εμπορικών εκδόσεων, συγγραφέας σε δοκίμια, παραδειγματική φιγούρα αναφοράς για τις γενιές των νέων κινηματογραφιστών και τους εκκολαπτόμενους καλλιτέχνες όπως οι Carlo Lizzani ,η  Alida Valli , η Carla Del Poggio, πολιτιστικά υποστηρικτής τους σε όλους τους καλλιτεχνικούς τομείς. Η αγάπη του αυτή για το σινεμά αποτυπώνεται στις ασπρόμαυρες φωτογραφίες του σε στιγμές κλεμμένες από την παραγωγή μιας ταινίας όπως και στα πορτρέτα επίδοξων αγαπημένων του ηθοποιών της Alida Valli και της Carla Del Poggio.

Αλλού η Maria Denis σε μια φωτογραφία κλείνει το μάτι σε ένα σετ στο οποίο κρυφοκοιτάζει ακόμη και ο Μουσολίνι και στα εξωτερικά γυρίσματα στις όχθες του Πάδου αναγνωρίζουμε το σινεμά όπου εφαρμόζεται η γεωμετρία και θα αποτελέσει έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους του νεορεαλισμού στον κινηματογράφο επηρεάζοντας τον Antonioni, τον Pasolini ή τον Paisan . Σε αυτές τις φωτογραφίες διαφαίνεται ένας μεγάλος σκηνοθέτης, ο οποίος παρά το πρόωρο τέλος του θα άφηνε μια απτή επιρροή στους μεταγενέστερους.

Στο Non solo Venezia η φωτογραφική μηχανή του Pasinett πειραματίζεται με τόπους και στυλ διαφορετικά Στην Αμερική, η οπτική επικοινωνία εξελίχθηκε σε βαθυτυπία στην οποία οι εικόνες είναι τόσο καλές όσο και τα σύντομα κείμενα που τις συνοδεύουν. Μια φόρμουλα που εισήχθη στην Ιταλία (για παράδειγμα για το περιοδικό Tempo) και εκμεταλλεύτηκε επίσης το έργο του Francesco Pasinetti ο οποίος, όπου κι αν ήταν, είχε πάντα κάμερα πάνω από τον ώμο του. Και ο οποίος ήξερε πώς να υπερβαίνει συχνά τα στοιχεία του θέματος και να τα μετουσιώνει σε συμβολισμό , μέσα από την οπτική αφήγηση αστικών ή μη περιοχών από τη Ρώμη, τη Νάπολη, τη Νέα Υόρκη. Εδώ οι προαναφερθείσες ατμόσφαιρες των προ-νεορεαλιστών και του Antonioni μας οδηγούν συνειρμικά σε συμμετρίες και στις πρώιμες εικόνες ενός Luigi Ghirri. Και εδώ βρίσκουμε έναν φωτογράφο που πειραματίζεται σε εικόνες αφιερωμένες στην ανθρώπινη φιγούρα, σε γυμνά, σε πορτραίτα και σε ασυνήθιστες αυτοπροσωπογραφίες.

Roma

Η τελευταία αίθουσα της έκθεσης είναι μια απόλαυση, αφιερωμένη στον παππού του Pasinetti, Guglielmo Ciardi (Βενετία 1842 - 1917), το μεγάλο ζωγράφο τοπίων, που προσελκυόταν από τη λιμνοθάλασσα και την ύπαιθρο του Βένετο. Η έκθεση φιλοξενεί τέσσερα σχέδια του Ciardi, σε τέλεια αντιστοιχία με τις φωτογραφίες του Pasinetti. Ένα κοινό νήμα της «γλώσσας του τοπίου», όπου αποδεικνύεται έτσι για τον παππού του ήταν το χαρτί, ίσως γκρι με τα σημάδια του γραφίτη, για τον εγγονό του έγινε το ασημί , που καθορίζονται από το φως και αποκάλυψε στις ασπρόμαυρες εικόνες του. Δεν λείπουν όμως και οι κινούμενες εικόνες. Στην αίθουσα προβολής του Teatro dei Dioscuri, μπορείς να δεις αποσπάσματα από τις μικρού μήκους ταινίες του Pasinetti που αποκαταστάθηκαν στην αρχική τους μορφή το 2011 για τους εορτασμούς των 100 χρόνων από τη γέννησή του. Κλασσικό παράδειγμα το Venezia minore , που αφηγείται την απλή καθημερινή ζωή ανάμεσα στα κανάλια και τις γέφυρες της Βενετίας του 1940, στις γειτονιές του Cannaregio Castello, του Dorsoduro και στη Giudecca, έξοχο δείγμα νεορεαλισμού στον κινηματογράφο.

Τέλος, ένα υπέροχος τόμος με τον τίτλο Questa è Venezia – 1943   σε επιμέλεια του Marsilio συμπληρώνει μέσα από 200 φωτογραφίες ένα πλούσιο ιστορικό και φιλολογικό υλικό για τη ζωή του Pasinetti. Μια ακόμη ευκαιρία για το θεατή να κάνει έναν απολογισμό της ματιάς-Pasinetti.

Αντί επιλόγου

Ποιος ήταν τελικά αυτός ο νέος άντρας με την τόσο σύντομη μα τόσο δημιουργική ζωή; Η παρακαταθήκη του στους μεταγενέστερους ήταν πλούσια, ιδίως με τη μεταβίβαση μιας νέα καλλιτεχνικής και κοινωνικής συνείδησης. Ήταν ένας διανοούμενος που επεξήγησε πλήρως την εμπειρία που βίωσε, δύσκολη και αμφιλεγόμενη, όπως πολλοί νέοι της εποχής κατά τη διάρκεια του φασισμού, σκιαγραφώντας μέσα από την τέχνη του, όχι απομονωμένα και αυτόνομά, αλλά ως ένας σύγχρονος αναγεννησιακός καλλιτέχνης μέσα σε ένα ευρύτερο πολιτιστικό πλαίσιο τη συλλογική ιστορία είκοσι χρόνων μιας κρίσιμης καμπής στην κοινωνική ιστορία της Ιταλίας.

Ξαναβλέποντας τις εικόνες του Francesco Pasinetti , συνειρμικά έρχονται οι στίχοι του Cesare Pavese, μια σπουδαία μορφή στα ιταλικά γράμματα που τερματίζει την ίδια περίοδο τη ζωή του με μια ισχυρή δόση βαρβιτουρικών σ’ ένα δωμάτιο ξενοδοχείου στο Τορίνο. Ήταν 27 Αυγούστου του 1950 και μόνο 42 χρονών.

Το πρωί γυρίζεις πάντα

Η πρώτη αχτίδα της αυγής ανασαίνει με το στόμα σου στο βάθος των έρημων δρόμων

Γκρίζο φως τα μάτια σου

Γλυκές σταγόνες της αυγής πάνω στους σκοτεινούς λόφους

Το βήμα σου κι η αναπνοή σου πλημμυρίζουν τα σπίτια όπως ο άνεμος της αυγής .

Η πόλη ριγεί , ευωδιάζουν οι πέτρες - είσαι η ζωή , το ξύπνημα

[ Cesare Pavese, 1950- απόδοση Ν. Ζαφειριάδου]

Περισσότερα για τον Francesco Pasinetti

M Reberschak (2002 ) La scoperta del cinema. Francesco Pasinetti e la prima tesi di laurea sulla storia del cinema. Istituto Luce, Roma,

E Mancini (1985) Struggles of the Italian film industry during fascism, 1930-1935- UMI Research Press

ttp://www.fondazionecsc.it/UploadDocs/6416_BN_1959_06.pdf [ Ιούνιος 1959, περιοδική έκδοση του Centro Sperimentale di Cinematografia]

https://venipedia.it/it/persone/registi/pasinetti-francesco

https://it.wikipedia.org/wiki/Francesco_Pasinetti

Λίγα λόγια για τη Νέλλη Ζαφειριάδου

Η Νέλλη Ζαφειριάδου είναι Σχολική Σύμβουλος Αγγλικής Γλώσσας στην Περιφερειακή Διεύθυνση Εκπαίδευσης ΑΜΘ. Έχει κάνει σπουδές σε Αγγλική Γλώσσα και Λογοτεχνία, Γλωσσολογία , (Δια)πολιτισμικότητα και Κοινωνική Ψυχολογία σε ΑΠΘ, στο Πανεπιστήμιο East Anglia, του Exeter και του ΔΠΘ. Εστιάζει στη συνύπαρξη γλώσσας, λογοτεχνίας και τέχνης για μια παιδαγωγική της πολιτισμικής (εν)συναίσθησης και σε ζητήματα ιδεολογίας σε περιβάλλοντα με γλωσσική –πολιτισμική ετερότητα. Είναι ερασιτέχνης φωτογράφος και μέλος της Φωτογραφικής Ομάδας Κομοτηνής.